Kök hücreden mini karaciğer üretmeyi başardılar

Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Translasyonel Tıp Araştırma Merkezi'nde (KUTTAM) çalışmalarını sürdüren moleküler biyoloji ve genetik uzmanı Doç. Dr. Tamer Önder ve bir grup Türk bilim insanı, laboratuvar ortamında kök hücreden karaciğer hücresi üretmeyi başardı. Dr. Önder, çalışmayı "Minik bir karaciğer diyebiliriz. Karaciğerin tüm özelliklerini yüzde yüz taşımıyor ama bu hücreler bazı metabolik aktiviteleri yerine getirebiliyor" diye tanımladı.

Nobel'li bir yöntem

İlk defa kök hücreden karaciğer hücresi üreten grubun içinde yer alan Dr. Önder çalışmalarını Milliyet'e anlattı. Dokuz Eylül Üniversitesi ve İzmir Biyotıp ve Genom Merkezi (iBG) ile ortak sürdürdükleri çalışmayı, kişinin kendisinden kök hücre elde edip onu hastanın ihtiyacı olan hücre tipine dönüştürüp yeniden hastaya vermek olarak tanımlayan Dr. Önder, şunları anlattı: "Aldığımız deri hücresine dört tane gen ekleyerek onları laboratuvar ortamında büyütüp kök hücreye dönüştürdük. Bu teknoloji Japon bilim insanı Shinya Yamanaka'ya 2012 yılında Nobel ödülü kazandırmış bir yöntem. Biz bunu bir adım öteye taşıdık. Yeni bir yaklaşımla kök hücrelerden üç boyutlu farklılaşmayla bir organoid yaptık. Yani belli bir organın içinde bulunan hücre tiplerini barındıran üç boyutlu bir yapıyı oluşturmayı başardık. Karaciğer için düşündüğümüzde minik bir karaciğer diyebiliriz. Karaciğerin tüm özelliklerini yüzde yüz taşımıyor ama bu hücreler bazı metabolik aktiviteleri yerine getirebiliyor. Mesela karaciğerin en önemli işlevlerinden biri albümin denilen bir proteini salgılamak. Yaptığımız üç boyutlu organoidler bunu yapabiliyor. Bu çalışmamızı fareler üzerinde denediğimizde çalıştığını gördük.

Bunu sağlıklı bireylerden aldığımız hücrelerden denedik sonrasında ise hasta kişilerden hücre aldık. Vücutta amonyak birikmesine neden olan nadir görülen, genetik ve ölümcül olabilen sitrülinemi hastası olan iki bebekten deri hücresi aldık onları önce kök hücreye sonrasında karaciğer organoidlerine çevirdik. Bunu yaparken bozuk olan mutant genin normal bir kopyasını da ekleyerek hücre içerisinde hastalığı tedavi ettik. Laboratuvar deneylerinde bu organoidlerde amonyak birikmesi olmadığını gördük. Bütün bu çalışmalar bize yöntemimizin çalıştığını gösterdi."

İlaç için kolaylık

Bu çalışmanın özellikle belirli genetik karaciğer hastalıklarına yönelik ilaç çalışmalarını da hızlandırabileceğini söyleyen Dr. Önder, şunları anlattı: "Şöyle düşünün, bir ilacı denemek için hastalıklı hücreye ihtiyacımız var ama bu hastalıklar genelde küçük yaşta çocuklarda görüldüğü için o kişilerden karaciğer biyopsisi ile örnek almak mümkün olmuyor. Dolayısıyla ilacı deneyecek materyal yok. Ama bizim ürettiğimiz organoidler üzerinde bu denemeler yapılabilir yüzlerce ilaç hasta hücreler üzerinde denenebilir ve hangisinin bozukluğu düzelttiği görülerek bir sonraki aşamaya geçilebilir."