İş Kanununda düzenlenen çalışma yasakları nelerdir?

Çalışma hayatını düzenleyen iş kanunumuz özellikle kadınları ve çocukları korumak için bazı çalışma yasakları getirmiştir. Amaç çocukların ve kadınların hem ruhen hem de bedenen kaldıramayacakları işlerde çalıştırılmasının önüne geçmektir. Bunun yanında çalışanların tamamını ilgilendiren bazı yasaklar da bulunmaktadır. Bu yasakların amacı da çalışanların bedenen veya ruhen bir tahribata uğramasının önüne geçmektir. Çalışanların tamamını ilgilendiren yasakları anlattıktan sonra kadınların ve çocukların korunması amacıyla konulan çalışma yasaklarını anlatmaya çalışacağım.İlk olarak çalışanların tamamını kapsayan çalışma yasağı yıllık izin veya ücretli izin dediğimiz izin dönemini ilgilendiren yasaktır. Bu izin döneminde çalışanların mutlaka dinlenmesi gerekmektedir. Kıdeme göre 14 gün ile 26 gün arasında kullanılan ücretli izin döneminde çalışanlar gerek kendi işyerlerinde gerekse başka bir işyerinde çalıştırılmamalıdır. Bir yıl boyunca aralıksız çalışarak hem bedenen hem de ruhen yorulan işçinin karar verme ve uygulama becerisinde bir azalma meydana gelir.
Böyle bir durumdayken çalışılması halinde zayıflayan refleksler iş kazasına veya başka bir hastalığa sebep olabilir. İşverenlerin yıllık izinde olan işçilerinin başka bir işyerinde çalışıp çalışmadığını tespit etmeleri çok mümkün değildir. Bu yüzden çalışanların bu konuda daha duyarlı olması gerekir. Çalışanlar için bir diğer çalışma yasağı ise fazla mesai de dahil günlük toplam on bir saatten fazla çalışma yaptırılmaması kuralıdır. Yeraltı maden işlerinde çalışan işçilere fazla mesai yaptırılamaz bu işlerde çalışma süresi, günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir. Bununla birlikte 20.00 ile 06.00 saatleri arasında çalışma yapılan işyerlerinde ise en fazla yedi buçuk saat çalışma yapılabileceğinden bu vardiyalarda çalışanlara da fazla mesai yaptırılamaz. Ancak, turizm,özel güvenlik ve sağlık hizmeti yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Günlük 11 saatten fazla çalışan bir kişinin akıl-beden koordinasyonu bozulacağından iş kazasına uğrama ihtimali diğerlerine göre kat kat artmaktadır. Bu riskler nedeniyle oluşabilecek iş kazalarının önlenmesi de yasakların en temel amaçlardan biridir. Gece saatlerinde ise çalışma ortamının meydana getirdiği riskler nedeniyle 7,5 saatten fazla çalışma önlenerek işçi sağlığı koruma altına alınmaktadır. Kadın çalışanlarla ilgili çalışma yasaklarına geldiğimizde ise karşımıza çok tehlikeli olarak nitelendirilen işyerleri çıkmaktadır. Maden ocakları ile kablo döşemesi, kana- lizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya sualtında çalışılacak işlerde kadınların çalıştırılması yasaklanmıştır. Bu tür işler hem bedenen hem de ruhen belli derecelerde dayanıklılık gerektirmektedir. Bu nedenle kadınların bu tür işlerde çalıştırılması halinde iş kazası ve meslek hastalığı riskinin çok daha fazla artacağı düşünülmüş ve kadınların çalıştırılması yasaklanmıştır.
Hamile kadınların doğumdan önceki sekiz hafta ile doğumdan sonraki sekiz hafta çalıştırılması yasaklanmıştır. Ancak doktor tarafından düzenlenen çalışabilir raporu ile doğum öncesi 5 hafta doğum sonrasına aktarılabilmektedir. Her durumda doğumdan önceki en az 3 hafta ve doğumdan sonraki 4 hafta kadınların kesinlikle çalıştırılmaması gerekmektedir. Bunun yanında bebeği 1 yaşına gelinceye kadar kadın çalışana günlük 1,5 saat kendi istediği saatlerde kullanılmak üzere izin ve- rilmelidir. Bu sürede çalıştırma yapılamaz.
Çocuk veya genç çalışanlara gelince benzer durum onlar için de geçerlidir. İlk olarak çok tehlikeli sınıfında yer alan maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltında veya sualtında çalışılacak işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkeklerin de çalıştırılması yasaktır. Bu tür işlerin yanında ayrıca sanayi işlerine ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması da yasaklanmıştır. Hemen belirtmek gerekir ki 15 yaşını doldurmamış hiçbir çocuk çalıştırılamaz. Bu yaşın altındaki çocuklar çalıştırılmaya zorlanırsa hem ebeveynleri hem de çalıştıran işverenler için adli ve idari yaptırımları bulunmaktadır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılması mümkündür. On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler. Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır.
Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamaz. Son zamanlarda dizi ve film sektöründe oldukça fazla sayıda çocuk karakter görmekteyiz. Yaşları itibariyle çalışma usullerine ve saatlerine diğer çalışanlara nazaran daha fazla dikkat etmek gerekmektedir.
Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi saatten ve haftada otuz beş saatten fazla olamaz. Sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamaz.
Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir. Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir.

OKUYUCU SORULARI

Soru: Özel bir işyerinde çalışıyorum. Emeklilik günüm aralık ayı içerisinde dolmaktadır. Ayın başında veya sonunda emeklilik dilekçesi verilmesi aylık miktarını veya süresini değiştiriyor mu? (Sıtkı KOÇAK)
Cevap: SSK'lı yani 4/a'lı olanlar için aynı ayın içinde ne zaman dilekçe verilirse verilsin aylık başlangıç tarihi ve aylık miktarı değişmez. Aylığınız talep tarihini takip eden aybaşından itibaren başlar. Dilekçenizi 2019 aralık ayının beşinde, onunda veya otuzunda da ne zaman verirseniz verin aylığınız 01.01.2020 itibariyle bağlanır ve ocak ayı içinde de almaya başlarsınız.

Soru: Eşimden kalan SSK aylığım var. Benimle birlikte kızım da alıyor. Aynı zamanda çalışmak istiyorum. Çalışmaya başladığımda eşimden kalan aylık kesilir mi?
(Nur POLAT)
Cevap: Çalışmaya başlamanız halinde eşinizden kalan maaş kesilmez. Size %50 kızınıza %25 oranında bağlanmıştır. Bu yüzden oranı bile değişmez. Rahatlıkla çalışabilirsiniz.

EMEKLİLİK HESAPLAMA

Soru: Engelli oranım %85 yaşım dolmadığı için emekli olamayacağım söylendi. Doğru mu? 1985 doğumluyum. 2004 yılından beri sigortalıyım. 3540 günüm var. Ne zaman emekli olabilirim? (DoğanYILDIRIM)
Cevap: Vergi indiriminden yararlanacaklar yani engellilik raporu olanlar için yaş şartı bulunmamaktadır. Engel oranınıza göre 15 yıl 3600 şartlarıyla emekli olabilirsiniz. 60 gün prim eksiğinizi tamamlayıp SGK'ya başvurunuzu yaparsanız emekli olabilirsiniz.