Mavi Kart nedir? Çalışma ve Sosyal güvenlik açısından hangi hakları sağlar?

Geçen haftaki yazımızda turkuaz kartın mavi kartla karıştırıldığını, kamuoyunda kavram karmaşasına yol açtığını belirtmiş ve detaylı bir şekilde turkuaz kartı açıklamaya çalışmıştık. Turkuaz kartın, şartları sağlayan yabancılara süresiz çalışma ve ikamet izni veren bir belge olduğunu aktarmıştık. Bu yazımızda ise 5901 sayılı Türk vatandaşlığı kanunun 28. Maddesinde düzenlenen Mavi Kartlılar hakkında bilgi vermeye çalışacağız. Türk vatandaşlığı, doğumla veya sonradan kazanılan bir haktır. Vatandaşlığın sonradan kazanılması durumu evlatlık edinme veya yetkili makam kararı ile mümkündür. 28. Madde 2012 yılında yapılan değişiklikle birlikte bugünkü halini almıştır. Bulundukları ve çalıştıkları ülkelerde daha iyi yaşam şartlarına kavuşmak, ekonomik, sosyal ve siyasal haklardan yararlanmak amacı ile vatandaşlarımız başka bir devlet vatandaşlığına geçmek isteyebilmektedirler. Anayasamızın 62. maddesinde yabancı ülkede çalışan Türk vatandaşlarının anavatan ile bağının korunması hakkında düzenleme yapılmıştır. Bu vatandaşlarımızın anavatan ile bağı korunurken yaşadıkları ülke ile sağlıklı entegrasyonu da ihmal edilmemiştir. Bu amaçla bazı şartlarda izinle Türk Vatandaşlığından çıkma hakkı tanınmıştır. Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle vatandaşlığını kaybeden kişilerin kayıtları Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası değiştirilmeksizin Mavi Kartlılar Kütüğüne taşınmaktadır. Vatandaşlıktan çıkmak için izin isteyen kişilere aşağıdaki şartları taşımaları halinde bakanlıkça çıkma izni veya çıkma belgesi verilebilir. Bu çıkma şartlarına bakacak olursak; ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak, yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olmak veya kazanacağına ilişkin inandırıcı belirtiler bulunmak, herhangi bir suç veya askerlik hizmeti nedeniyle aranan kişilerden olmamak ve hakkında herhangi bir mali ve cezai tahdit bulunmamak şeklinde olduğunu görmekteyiz.

Mavi kart; Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle vatandaşlığını kaybedenler ve bunların vatandaşlık kanununda belirtilen altsoylarına verilen ve ilgili kanunda belirtilen haklardan faydalanabileceklerini gösteren resmi belgedir. Doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle vatandaşlığını kaybedenler ve kanunda belirtilen altsoyları, aynı kanunda belirtilen istisnalar dışında Türk vatandaşlarına tanınan haklardan aynen yararlanmaya devam ederler. Çıkma izni alarak vatandaşlıktan ayrılanlar haklarını kullanmaya devam ederlerken vatandaşlıktan çıkartılanlar ise bu haklardan kesinlikle faydalanamazlar. Mavi Kartlıların siyasal olarak seçme ve seçilme hakları yoktur. Askerlik yükümlülükleri de bulunmamaktadır. Araç veya ev eşyası ithal etme haklarına ilişkin bu vatandaşlarımıza sağlanan herhangi bir muafiyet de söz konusu değildir.

Bu kişilerin sosyal güvenliğe ilişkin kazanılmış hakları saklı olup bu hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabidirler. Gerek iş kanunu gerekse sosyal güvenlik kanunlarında Türk vatandaşlarına sağlanan hakların tamamı mavi kartlılar için geçerlidir. Sigortalılık, emeklilik ve sağlık haklarından faydalanmada aynen Türk vatandaşı gibidir. Ancak Mavi Kartlılar, bir kadroya dayalı ve kamu hukuku rejimine tabi olarak asli ve sürekli kamu hizmeti görevlerinde bulunamazlar. Yani devlet memuru olamazlar. Bununla birlikte kamu kurum ve kuruluşlarında işçi, geçici veya sözleşmeli personel olarak çalıştırılabilirler.

10.09.2014 tarihine kadar mavi kartlıların yurt dışındaki çalışmalarını borçlanma imkanları yoktu. 2014 yılında 3201 sayılı yasada yapılan değişiklik ile birlikte Türk vatandaşı oldukları sürelerde yurt dışında geçen çalışma sürelerini borçlanma imkânı da sağlanmıştır. Türk vatandaşlığından çıktıkları tarihten sonraki yurtdışı çalışmalarını ise halen borçlanmaları mümkün değildir. İkili sosyal güvenlik sözleşmesinde yer verilmiş olması halinde yurtdışındaki ilk işe başlangıç tarihi emeklilik şartlarının hesaplanmasında dikkate alınmaktadır. Ülkemizin Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, İtalya, Kanada, Kebek, KKTC, Lüksemburg, Makedonya, Slovakya ve Kore Cumhuriyeti ile imzaladığı sosyal güvenlik sözleşmelerinde " akit taraflardan birinin mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer taraf ülkedeki ilk işe başlama tarihi de dikkate alınır" hükmü veya buna benzer hükümler bulunmaktadır. Yani sayılan ülkelerdeki ilk işe başlangıç ülkemizde emeklilik şartlarının hesabında geçerli kabul edilmektedir.

OKUYUCU SORULARI

SORU: 2019 Yılı ocak ayında ücretimize 200 TL zam yapıldı. Ancak hiç fazla mesai yapmadığımız halde ocak ayı bordrosunda aldığımız zam fazla mesai olarak gözükmektedir. Bu şekilde yapılması doğru mudur? Bir hak kaybımız olur mu? (Zümrüt AKBAŞ)

CEVAP: Her ne kadar ödenen net ücret ve sigorta primi açısından bir kaybınız olmasa da, aldığınız zam farkının fazla mesai yapmadığınız halde bordroda fazla mesai şeklinde gösterilmesi İş kanunu açısından doğru değildir. İhbar ve kıdem tazminatınızın eksik hesaplanmasına yol açacağı gibi, kazanılmış hak prensibine aykırı bir işlem söz konusudur. Öncelikle işveren vekili ile görüşerek yanlışlığın düzeltilmesini talep edebilirsiniz. Düzeltilmez ise Arabulucuya başvurabilirsiniz.

SORU: Gelir testi yaptırmak istemiyorum. Bu testi yaptırmadan da sağlıktan faydalanabilir miyim? - (Şükran KÖSTENCE)

CEVAP: +Yapılacak gelir testi sonucu geliriniz hane halkı açsısından kişi başı asgari ücretin 1/3 ünden daha az çıkarsa hiç prim ödemeden sağlıktan faydalanabilirsiniz. Ancak gelir testi yaptırmak istemiyorsanız SGK 'ya başvurup gelir testi yaptırmadan aylık 76,75 TL ödeyerek sağlık hakkından faydalanabilirsiniz.

SORU: Primlerim asgari ücretten yatırılıyor. Emekli maaşımızın hesaplanması sırasında son 5 yılın primi dikkate alınıyor diye biliyorum. Son beş yıl primimi iki katına çıkartırsam maaşım ne kadar artar? (Kasım ABANOZ)

CEVAP: Emekli maaşları ilk günden son güne kadar yatan primler dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Son beş yılın dikkate alındığı bilgisi yanlıştır. O yüzden emekliliğinize ne kadar süre olursa olsun primlerinizin aldığınız ücret üzerinden yatırılmasına dikkat ediniz.

EMEKLİLİK HESAPLAMA

SORU : Eşim 2018 yılında vefat etti. İlk sigorta başlangıcı 2012 yılında toplamda 840 gün primi bulunuyor. Bu çalışmalarının bir yılını madende yer altında çalışmıştı. 900 günü olmadığı için bana aylık bağlanamayacağını öğrendim. Askerlik borçlanması yaparsak aylık bağlanabilir mi? (Deniz DEMİR)

CEVAP: Deniz Hanım öncelikle başınız sağ olsun. Eşiniz için askerlik borçlanması yapmanıza gerek yok. Çünkü bir yıllık maden yer altı çalışması olduğunu ifade ediyorsunuz. Bir yıllık yer altı maden çalışması varsa fiili hizmet zammından yararlanır ve prim günlerine 180 gün ilave edilir. Toplamda 1020 gün olur ve size eşinizden ölüm aylığı bağlanabilir. Gecikmeden müracaatınızı yapabilirsiniz.