Evrenin varlığı ve kozmolojik delil

“Neden hiçbir şey yerine bir şeyler var?” sorusu, karşımızda duran evrenin ve maddenin varlığının bir açıklaması olması gerektiğini dile getirmek için ünlü felsefeci ve matematikçi Leibniz tarafından sorulmuştur.
Kozmolojik delile göre, bu evrenin bir açıklamaya ihtiyacı vardır ve evren, kendi açıklamasını kendi içinde barındırmaz; evrenin açıklaması ancak kendi varlığı hiçbir şeye bağlı olmayan zorunlu bir varlık ile yapılabilir ki, bu varlığa Allah denmektedir. 
Aslında kozmolojik delil, tek bir şekilde formüle edilen bir delil değildir; daha ziyade kozmolojik deliller ailesi olduğunu söylemek yerinde olacaktır. ( Mehmet S. Aydın-Din felsefesi- İzmir İlahiyat Fakültesi yay) Bu deliller, İslam düşüncesindeki kelam ilmi tarafından yaygın olarak savunulmuş şekline “hudus delili” denir; Gazzali gibi filozoflar ve kelamcılar tarafından da savunulan bu delil şöyle ifade edilebilir:
-  Her olmaya başlayan, başlangıcı için kendisi dışında bir sebebe muhtaçtır.
- Evrenin bir başlangıcı vardır. O halde evrenin var olmaya başlamasının kendi dışında bir sebebi vardır. Gazzali- El- iktisad Fil- İtikat.
Bu argümantasyonun kalbini ikinci madde oluşturmaktadır. Natüralist- materyalist bir anlayışı savunanların itiraz edecekleri madde budur; çünkü bu anlayışa göre maddi evren öncesiz ve sonrasızdır, kendi açıklaması için kendisi dışındaki hiçbir sebebe ihtiyacı yoktur. Karl Marx ve F.Engels, Allah’ın mı, evrenin mi daha önce var olduğuna dair sorunun, idealizm( bu ifadeyle özellikle tektanrılı dinleri kastediyorlardı) ile materyalizm arasındaki en temel sorun olduğunu belirttiler. Bu soruya verilecek cevaba göre filozofları iki büyük kampa ayırabileceğimizi söylediler.( K.Marx-F.Engels, Felsefe İncelemeleri)
Natüralist- materyalist anlayışı savunanlar, evrenin önce var olduğunu, sonradan bu evrende tesadüfen var olan insanların, Allah’ı hayallerinin bir neticesi olarak uydurduklarını savunurlar. Teistler ise Allah’ın önce var olduğunu ve evreni yarattığını söylerler. Sonuçta naturalizm ve teizm açısından temel ayrılığı belirleyen bu sorunu, aynı anlama gelen iki soruya indirgeyebiliriz;
Allah mı, evren mi öncedir? 2)Allah’ın mı, evrenin mi başlangıcı vardır? Elbetteki ikinci sorudaki Allah’ın başlangıcından kasıt, insanı zihninin bir uydurması olması sonucunda “Allah” fikrinin başlangıcı olmasıdır; yani “Allah’ın hayal dışında bir varlığının olmadığı bir ontolojinin( naturalist- ateist ontoloji) savunulmasıdır. Bu temel konuda hangi kampın doğru olduğunu anlamak için evrenin başlangıcı olup olmadığı sorusu önem arz eder.
Tasarı delili(teolojik delil) ile varlıklardaki düzen ve gayesellik gibi unsurlardan yola çıkılarak bu varlıkların Tasarımcısının varlığına ve bu Tasarımcının kudreti, bilgisi, hakimiyeti gibi sıfatlarına ulaşılır. (Caner Taslaman- Evrenden Allah’a. Etkileşim Yay. 7. Baskı)