Kader

Prof.Dr. Hüseyin Atay’ın doktora tezi, “ Kur’an’a Göre İman Esaslarının Tespiti ve Müdafaası “ başlığını taşıyor. Atay dört yıl süren bu çalışmasında Kur’an felsefesi ve belagatı üzerinde durmuş.
Kur’an’da günümüz Müslümanlarının anladığı gibi değişmez alınyazısı anlamında “ kadere iman” esas olmadığını tespit etmiş. Atay; Oysa, kader kelimesi ve türevleri Kur’an’da çok geçmektedir, ancak bunların hiçbiri imanla ilgili değildir. Kader, dünya ve kainat nizamı anlamında kullanılmaktadır. İnsanın sorumlu olduğu hür iradesiyle uzaktan ve yakından bir alakası bulunmamaktadır diyerek devamla şunların üzerinde duruyor.
Aslında, Allah’ın iyiliği ve kötülüğü yaratması anlamında kullanılan “kader” dediğimiz gibi dünya nizamıyla ilgilidir; insanın iradesiyle değil. Dünya nizamında insana zarar ve fayda veren şeyler vardır. Allah’ın nizamı geneldir, onda mutlak kötü yoktur. Kötü izafidir, hiçbir şey faydalı veya zararlı olsun diye yaratılmamıştır. Bu ayırım, insanlar tarafından yapılmaktadır.
Varoluş felsefesi açısından, bir nesnenin varlığı başka nesnelerin varlığını kısıtlar, tahdit eder ve kendi varlığını korumak için karşısındaki varlığa karşı gelir, onun menfaatini zedeler ve varlığını zarara sokabilir.
Kur’an bunların bir dengede durmasını sağlamayı öğütler. Bu öğütler insanın hür iradesine yöneliktir. Tabii olaylara ait öğütler yoktur; onlar sadece tasvir edilmektedir. Oysa Müslümanlar ” kader” konusunda birbirlerini tekfir bile etmişlerdir.
Yüce Allah insana irade hürriyeti verdi. Bu hürriyetin sınırı insanın yapma gücü ile orantılı yani gücüne, yapabileceklerine göredir. Çünkü “Allah, kişiye ancak gücünün yeteceği kadar sorumluluk yükler.”(Bakara 2/286)
Teklif yani bir kimseye bir şeyi yapmasını önermesinin manası, o kişinin o şeyi yapma gücüne ve hürriyetine sahip olduğunu bildirir. Eğer kişi o şeyi yapmak zorunda ve mecburiyetinde olsaydı, zaten yapacaktı, bu durumda ona önermeye gerek kalmazdı. Onun için hayvanlara, ağaçlara ve taşlara Allah’ın bir işi yapma önerisi yoktur. Çünkü onlar kanunlara ve kendi tabiatlarına göre mecburi olarak onu yapacaklardır. Onlar emirlere isyan edemezler. Ama insanlar edebilir, zira hürdürler.
Allah’ın insana verdiği hürriyet, onun gücü ile sınırlıdır. Bu hürriyet insandan insana değiştiği gibi, bir insanın  bir durumundan diğer durumuna göre de değişir.
Kaynak. Hüseyin Atay. Kur’an’a Göre Araştırmalar. Cit 1. Atayy Yay.