Oryantalizm

Oryantalizm “Doğu dünyası bilimi”, eski tabirle “Şark ilmi” demektir. İngiltere’de”orientalism” olarak kullanılan kelime başta Fransızca ve Almanca olmak üzere birçok Batı dilinde birbirine yakın telaffuzlarla aynen kullanılmaktadır. Aslında kelimenin kökenlerinden mana, İngiliz oryantalistlerinin kelimeye verdikleri mana daha fazla önem arz eder. 
Arbery “oryantalist” kelimesinin tarihi gelişimini şöyle açıklar: 1683’lü yıllarda “Orientalist” denilince, Doğu Yunan kilisesinin bir üyesi akla gelirdi. 1691 yılında Anthony Wood, Samuel Clark’ı seçkin bir oryantalist olarak nitelendirmiştir.
 Anthony Wood, oryantalist kelimesini kullanırken Samuel Clark’ın  bazı Doğu dillerini iyi bildiğini; kastetmiştir. 1834’lere gelindiğinde ise Hindistan’da Hintçe öğretimini savunanlara otyantalist, İngilizce öğretimini savunanlara ise Anglocu denildiğini görüyoruz.
İngiliz dili için önemli bir referans kaynağı olan The New Oxford Dictionary’de oryantalist kelimesi; “Doğu dillerini ve edebiyatlarını iyi bilen bir kimse” şeklinde tarif edilmektedir.
Demek ki oryantalizm başlangıçta Doğu dillerini içine alan bir saha iken sonraları daha geniş mana kazanmış, Doğu’nun dinlerini ve kültürlerini de içine alacak bir araştırma sahasına dönüşmüştür. Aynı şekilde İslam âlemine yönelik olan oryantalizm, başlangıçta daha ziyade Arap dili üzerine yönelmiş, daha sonra ise İslâm dininin bütün alanlarını kapsamaya başlamıştır. Bugün ise oryantalizm tüm Doğu dillerini ve dinlerini içine alan çok geniş bir sahanın ismidir.
Ne var ki Türkçe’de oryantalizm denilince hâlâ bu kelimenin ilk dönemlerdeki manası yani İslam kültür ve birikiminin Batılılarca araştırılması ve incelenmesi akla gelmektedir.
Dikkate değer husus şu ki; oryantalizm yukarıdaki manası ile masum bir ilmi merak olarak görülmemiş ve birçok entelektüel tarafından emperyalizmin Doğu’yu yönetme sistemi şeklinde görüle rek sert bir dille eleştirilmiştir. Bunda haklılık payı yok değildir.
Sahanın otoritelerinden Edward Said, oryantalizmin siyasi vtarafına dikkat çekerek, oryantalizm Doğu ile uğraşan toplu müessesedir. Yani Doğu hakkında hükümlerde bulunur, Doğu ile alakalı kanaatleri onayından geçirir, Doğu’yu tasvir eder, tedris eder, iskan eder, yönetir; kısacası oryantalizm Doğu’ya hakim olmak, onu yeniden kurmak ve onun amiri olmak için Batı’nın bulduğu yoldur. Said’e göre bu hareket sömürgecilikten Doğu medeniyetini küçültmeye kadar içinde her türlü olumsuz fikri ve amacı barındıran bir sahadır.
(Tavsiye edilen kaynak eser. İngiliz Oryantalizmi ve Tasavvuf. Düleyman Derin. Küre Yay.)