Tarihin derinliklerinden günümüze uzanan Bursa ile Fergana arasındaki kardeşlik köprüsüne yeni bir tuğla daha ekleniyor.
1993 yılında Özbekistan’ın Fergana şehri ile Bursa arasında atılan dostluk tohumları, yıllar içinde kök salıp meyve verirken, şimdi de kelimelerin ve haberin gücüyle daha da yeşeriyor. Bursa, 1996 ve 2020 yıllarındaki resmi temaslarla güçlenen ilişkilerin ardından, bu kez kalemleriyle hakikatin izini süren Ferganalı gazetecileri ağırlamaya hazırlanıyor. Özbekistan Gazeteciler Birliği Fergana Şubesi’nden oluşan 10 kişilik heyet, 18-19 Haziran tarihleri arasında Bursa’da anlamlı bir ziyaret programı gerçekleştirecek. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Taşkent Basın Müşavirliği ve İletişim Başkanlığı Bursa Bölge Müdürlüğü koordinasyonunda düzenlenen gezinin ilk durağı, Bursa basınının köklü çınarlarından Bursa Hakimiyet gazetesi olacak. Fergana Hakikati Gazetesi Müdürü ve Özbekistan Gazeteciler Birliği Fergana Şubesi Başkanı Muhammadjon Obidov’un öncülüğündeki heyet, burada gazetenin nabzını yerinde tutacak; yazı işleri toplantılarına katılacak, haber masasında haberin doğum anına tanıklık edecek. Editoryal sürecin mutfağında fikir alışverişiyle harmanlanan bu temaslar, meslekî dayanışmanın en anlamlı örneklerinden biri olacak. Heyet ayrıca Bursa Gazeteciler Cemiyeti ve Basın Müzesi'ni ziyaret ederek, meslek tarihine bir yolculuk yapacak. Hedef, yalnızca bilgi alışverişi değil; aynı zamanda iki şehir arasında medya alanında kalıcı bir dostluk ve ortak üretim zemini oluşturmak.
GEÇMİŞİN İZİNDE, GELECEĞİN UMUDUNDA: İZNİK’TE TARİHÎ BULUŞMA
Ziyaretin ikinci günü, Bursa’nın tarih kokan ilçesi İznik’te devam edecek. Bu anlamlı buluşma, yalnızca gazetecilik alanında değil; kültür, tarih ve halklar arası bağlar açısından da ayrı bir anlam taşıyor. Özbek heyet, Bursa Milletvekili ve TBMM Özbekistan Dostluk Grubu Başkanı Osman Mesten, İznik Kaymakamı Arif Karaman, Belediye Başkanı Kağan Mehmet Usta ve Bursa’daki Özbek öğrenci temsilcileriyle kahvaltıda bir araya gelecek. Bu sofrada sadece ekmek paylaşılmayacak; aynı zamanda samimiyet, hatıralar ve ortak geleceğe dair umutlar da paylaşılacak. Kahvaltının ardından heyet, İznik’in ünü sınırları aşmış çini atölyelerini ziyaret edecek. Binlerce yıllık zanaatın izini sürecek, ellerin sabırla şekillendirdiği motiflerde halkların ortak hikâyesini okuyacak. Sonrasında Hacı Özbek Camii’nde yapılacak ziyaretle, tarih ile bugünün iç içe geçtiği bir durak daha kayda geçecek. Bu ziyaret, sadece bir programdan ibaret değil; aynı zamanda halklar arasında anlayışı artıran, kültürel diplomasiyi pekiştiren bir gönül yolculuğu. Kalemlerin birleştiği yerde, dostluğun dili daha yüksek sesle konuşur. Ve bu ses, Fergana’dan Bursa’ya uzanan kardeşlik köprüsünde yankılanır.
“EZELİ DEĞERLER DİYARI”
Fergana, tarih boyunca el sanatlarıyla tanınan, köklü geçmişi, benzersiz kültürü, adet ve gelenekleriyle öne çıkan bir yerdir. Margilan’ın atlas ve adras kumaşları, Rishton’un çömlekçilik sanatı, Kokand’ın ahşap oymacılığı ve nakkaşlık okulları dünya çapında meşhurdur.
Margilan şehrinde geleneksel el sanatı olan ipekçilik okulu günümüze kadar yaşatılmaktadır. Usta zanaatkâr, Özbekistan Cumhuriyeti Ali Meclisi Senatosu üyesi İbrahimjon Sultanov’un önderliğinde faaliyet gösteren “Zanaatkârlar Merkezi”, bu alanın daha da gelişmesi, kadim gelenek ve adetlerimizin tanıtılması açısından büyük önem taşımaktadır.
Merkezde atlas, adras, ipek, kadife, “beqasam” (Fergana özel kumaşı) ve halılar dokunmaktadır. Tüm ürünler el emeğiyle üretilmektedir. İpek halılar çoğunlukla Türkiye’ye, atlas ve adras kumaşları ise ABD, İtalya, Fransa, Rusya, Kazakistan, Tacikistan gibi ülkelere ihraç edilmektedir.
Özbek halkının günlük hayatının ayrılmaz bir parçası olan ahşap oymacılığı, alçı işçiliği, marangozluk, kuyumculuk, çömlekçilik, dokumacılık, sırma işlemeciliği, müzik aletleri yapımı ve kakmacılık, Kokand şehrinin simgesi haline gelmiştir. “Özbekistan Halk Ustası” fahri unvanı, “El-Yurt Hurmati” nişanı sahibi, “Usta Yusufjon Nakkaş” aile atölyesinin başkanı Muhammedali Yunusov, “Usta-Çırak” okulunda yüzden fazla gence ahşap oymacılığı öğretmektedir. Sanatkâr, ülkemizdeki birçok yapının süslenmesinde, görkemli binaların inşasında geleneksel el sanatlarının yeniden canlanmasına katkı sunmuştur.
Ayrıca, Muhammedali Yunusov, milli ahşap oymacılığı okulunun layık bir temsilcisidir. Eserlerinde “pargori”, “şerefe”, “mukarnas” ve “islami” tarzlar başlıca yer tutmaktadır.
Çömlekçilik sanatı ise kadim bir zanaattır ve bu sanatın merkezi olan Rishton, bugün de bu yüksek unvana layık olmaya devam etmektedir. İlçede çömlekçilik genellikle aile mesleği olarak sürdürülmektedir.
Usta çömlekçi, “Özbekistan'da Hak Kazanmış Sanat Emekçisi”, akademisyen ve “Fedakâr Hizmetleri İçin” nişanı sahibi Sharofiddin Yusupov’un ünü dünyaya yayılmıştır. Zamanının meşhur çömlekçilerinden olan babasından mesleğin inceliklerini öğrenen Sharofiddin, “Ben bu dünyaya çömlekçi olmak için geldim. Başka bir mesleği hiç hayal etmedim. Sanat eserlerimi yurt dışına sattığımda, yüreğimin bir parçası o kapla birlikte gidiyor. Çünkü eserlerim üzerinden sevgiyle çalışırım,” diye vurguluyor.
Sharofiddin Yusupov’un eserleri Paris’teki Louvre, Sankt-Peterburg’daki Hermitage, Moskova’daki Şarkiyat ve Dünya Halkları müzelerinde sergilenmektedir. Bu da biz Ferganalılar için her zaman bir gurur ve onur kaynağıdır.
Mahiyora BOYBOBOEVA, "Fergana Hakikatı" Gazetesi Departman Yöneticisi
FERGANA VADİSİNDEKİ İLK YÜKSEKÖĞRETİM KURUMU
Fergana Vadisi, tarih boyunca Özbekistan’ın önemli kültürel, ekonomik ve siyasi merkezlerinden biri olmuş, bu bölgede eğitim ve bilimsel-maarifî hareketlerin gelişimi özel bir önem taşımıştır. 20. yüzyılın başlarında halk eğitim sisteminin modernize edilmesi, nitelikli kadroların yetiştirilmesi ve okuryazarlık düzeyinin artırılması ihtiyacı artmıştır. İşte böyle bir dönemde, 1 Mayıs 1930 tarihinde Fergana Pedagoji Enstitüsü kurulmuştur. Enstitüde başlangıçta iki bölüm bulunmakta olup, 120 öğrenci eğitim görmekteydi; bunların %56’sı yerel millet temsilcileriydi. Ayrıca modern bilgi edinmek isteyen gençler arasında Rus, Tatar, Kazak, Uygur, Ukraynalı, Yahudi, Başkurt, Tacik, Kırgız, Ermeni gibi milletlerden temsilciler de yer alıyordu.
Özbekistan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nun 5 Şubat 1991 tarihli 32 sayılı kararıyla yükseköğretim kurumuna Fergana Devlet Üniversitesi statüsü verilmiştir. Günümüzde ülkenin yüksek prestije ve potansiyele sahip olan bu üniversitesinde 14 fakülte faaliyet göstermektedir. Lisans seviyesinde 71 alanda 25.715’ten fazla öğrenci, yüksek lisans seviyesinde ise 972 genç 34 uzmanlık alanında eğitim almaktadır. Bu öğrencilere, 77’si bilim doktoru ve profesör olan toplam 734 nitelikli öğretim üyesi ders vermektedir. Hâlihazırda üniversitede 10 savunma kurulu aktif olarak çalışmaktadır. Geçtiğimiz yıl içerisinde yaklaşık 130 bilim insanı başarıyla PhD ve DSc tezlerini savunarak akademik diplomalarını almışlardır.
Fergana Devlet Üniversitesi’nde şu alanlarda yüksek nitelikli uzmanlar yetiştirilmektedir: uygulamalı sosyoloji, psikoloji, hukuk, doğal kaynakların akılcı kullanımı ve çevre koruma, kültürel aydınlatma çalışmaları ve sanatsal amatörlük organizasyonu, ekonomi ve yönetim, ekonomik ve sosyal planlama, dış ekonomik ilişkiler, biyoteknik ve tıbbi cihazlar, agro-kimya ve toprak bilimi, Şarkiyat-Afrika çalışmaları, Doğu dilleri (Arapça ve Farsça).
Son dört yılda öğretim üyelerinin bilimsel potansiyelinin sürekli arttığına dikkat çekilmelidir. Bu oran %57’ye ulaşmıştır. Ayrıca son 30 yıl içinde üniversite tarihinde görülmemiş bir gelişme yaşanmış; dünyanın saygın “Scopus” ve “Web of Science” veri tabanlarında bilimsel makaleler yayımlanmış, atıf oranları hızla yükselmiştir.
Fergana Devlet Üniversitesi’nde eğitim-öğretim sürecinin kalite açısından geliştiği, modern ve konforlu dersliklerin en son teknolojiyle donatıldığı, öğretim üyeleri ve öğrencilere bu imkanların sunulmasında üniversitenin bağımsız mali sisteme geçmesi ve rektörlük tarafından tüm harcamaların planlı ve sistemli bir şekilde yönetilmesi etkili olmuştur.
Üniversitenin uluslararası alandaki itibarı da artmaktadır. Üniversitenin öğretim üyelerinin bilim ve iş birliği alanındaki katkıları Macaristan Tarım ve Yaşam Bilimleri Üniversitesi, Rusya Federasyonu Ural Devlet Pedagoji Üniversitesi, Tacikistan Devlet Hukuk, İşletme ve Siyaset Üniversitesi, Çin Halk Cumhuriyeti Luoyang Arkeoloji Araştırma Enstitüsü, Azerbaycan Devleti “Odlar Yurdu” Üniversitesi gibi kurumlar tarafından takdir edilmiştir.
Bu yükseköğretim kurumunun tarihî kökleri ve pedagojik gelenekleri, günümüzde yenilikçi yaklaşımlarla bütünleşerek bölgedeki eğitim kalitesinin ve bilimsel araştırmaların gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır.
Bahodirjon SHERMUHAMMADOV Fergana Devlet Üniversitesi Rektörü, Pedagoji Bilimleri Doktoru, Profesör
BÜYÜK ANSİKLOPEDİK ÂLİM
Orta Asya’dan, özellikle Özbekistan’dan yetişmiş ve dünya bilim tarihine paha biçilmez katkılar sunmuş büyük âlimler arasında Ebu’l-Abbas Ahmed bin Muhammed bin Kesir el-Fergani’nin ismi ve gelecek nesillere bıraktığı ilmî mirası, dünya camiasında özel olarak anılmaktadır.
Fergana Vadisi’nin Kuba (Kuvasay) köyünde doğan astronom, matematikçi ve coğrafyacı El-Fergani’nin bize ulaşan sekiz eseri bilinmektedir; bunların hepsi astronomiyle ilgilidir. Onun temel astronomi eseri olan “Göksel Hareketler ve Genel Astronomi İlmi” adlı kitabı, 12. yüzyılda Avrupa’da iki kez Latinceye, 13. yüzyılda ise başka dillere çevrilmiş ve Latinceleştirilmiş ismi olan “Alfraganus” şeklinde yaygınlık kazanmıştır. Bu kitap, Avrupa üniversitelerinde astronomi alanında temel ders kitabı olarak okutulmuştur. Bu büyük atamızın eseri, Avrupa Rönesansı ve sonrasındaki kültürel gelişmede önemli yer tutmuştur. El-Fergani'nin ismi Dante (15. yy) ve Shakespeare (13. yy) tarafından anılmış, ilmî keşifleri yüksek değerlendirmelere layık görülmüştür.
El yazmaları, dünyanın neredeyse tüm büyük kütüphanelerinde muhafaza edilmektedir. “Astrolab Yapımı Hakkında Kitap”ın el yazmaları Berlin, Londra, Meşhed, Paris ve Tahran kütüphanelerinde; “Astrolab ile Uygulama Hakkında Kitap”ın tek el yazması Rampur’da (Hindistan); “El-Fergani Cetvelleri”nin el yazması Patna’da (Hindistan); “Ay’ın Yer Altı ve Üstünde Bulunma Zamanlarını Belirleme Hakkında Kitap” el yazması Kahire’de; “Yedi İklimin Hesaplanması Hakkında Kitap”ın el yazmaları ise Halep ve Kahire’de muhafaza edilmektedir.
Kahire yakınlarındaki Ravza Adası’nda büyük âlim tarafından inşa edilen Nil Nehri’nin su seviyesini ölçen alet – Nilometre, onun en meşhur ilmî keşiflerinden biridir.
Büyük ansiklopedik âlimin ismi, Doğu’dan Batı’ya kadar oldukça meşhurdur ve kendi anavatanı Özbekistan’da özellikle gurur ve iftiharla anılmaktadır. 1998 yılında Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı'nın kararnamesiyle bu büyük düşünürün doğumunun 1200. yıldönümü coşkulu şekilde kutlanmıştır.
Fergana Vadisi halkı, kendi vatandaşları adına ve dünya medeniyetine sunulmuş bu büyük ilmî mirasa olan saygı ve hürmetin sembolü olarak cadde, mahalle, okul ve kütüphanelere onun yüce ismini vermektedir. Fergana ve Kuvasay şehirlerinde El-Fergani adına parklar, anı meydanları kurulmuş; bu alanlarda bulunan heykelleri, gelecek nesillere gurur ve minnet duygularıyla bakmaktadır.
Türkiye’nin Ankara şehrinde vatandaşımız şerefine dikilen büst, Türk ve Özbek halklarının ebedî dostluğunun ve kardeşliğinin simgesidir.
Resulcan TOJİYEV Fergana Teknik Üniversitesi Profesörü
TARİHİ İŞ BİRLİĞİNİN YENİ AŞAMASI
Özbekistan ile Türkiye arasındaki iş birliği ilişkileri çok eskilere dayanmaktadır. İki halkın kültürel ve manevi değerleri kardeşlik bağlarımızın daha da güçlenmesine hizmet etmekte ve günümüzde ekonomi, eğitim, turizm, sanayi, teknoloji ve kültürel ilişkiler alanlarında başarıyla sürdürülmektedir.
Son yıllarda Türk Dillerinde Konuşan Ülkeler Zirvesi’nin bölge ve gelecek açısından pratik çabalar göstermesi memnuniyet vericidir. Özellikle “Yeşil Mekan” kümeleri, kooperasyonlar, ortak işletmelerin faaliyetlerinin genişletilmesi ve “Türk Alfabesi Projesi”nin hayata geçirilmesi teşvik edilmektedir. Bu proje, Türk dilinde konuşan ülkeler arasında kültürel ve bilimsel iş birliğini kurumsal olarak geliştirmeye hizmet etmektedir.
Türkiye'nin, Orta Asya’daki diğer ülkelere kıyasla Özbekistan’a daha fazla yatırım yapması, bu ülkenin bölgedeki istikrarı, sürdürülebilir ekonomik büyümesi, zengin doğal kaynakları ve geniş potansiyellere sahip olduğunu göstermektedir.
Doğrudan yatırım çekme konusunda Türkiye, Fergana İlinde öncü bir konumdadır. Şu anda ilimizde Türk yatırımıyla kurulan 63 şirket faaliyet göstermektedir. Sanayi, tarım ve hizmet sektörlerinde gerçekleştirilen bu projeler, iş birliğinin yeni ufuklara açılmasına katkı sağlamaktadır. Türk iş insanlarıyla ortaklaşa kurulan bu şirketlerden 40’ı sanayi, 20’si hizmet, 3’ü ise tarım alanında faaliyet göstermektedir.
Son yıllarda Türkiye şirketleri ile karşılıklı yarar sağlayan dostlarca ilişkilerimiz istikrarlı bir şekilde gelişmektedir. Geçtiğimiz yıl ilimiz girişimcilerinin Türkiye Cumhuriyeti ile dış ticaret hacmi 120 milyon ABD doları oldu. ilimizin 35 şirketi tarafından Türkiye’ye ihracat gerçekleştirildi.
2024 yılında vilayetimizde Türkiye sermayesinin katılımıyla 13 proje kapsamında toplam 77,3 milyon ABD doları yatırım yapıldı. Bu yılın ilk çeyreğinde ise 8 proje aracılığıyla bu rakam 14,7 milyon dolara ulaştı. Özellikle, Fergana şehrinde "Tekstil halı üretimi" projesiyle 2 milyon, Kuvasoy şehrinde “Kumaş boyama kapasitesinin artırılması” projesiyle 1,8 milyon, Kuva ilçesinde "Trikotaj ürünleri üretimi" projesiyle 2,6 milyon ABD doları yatırım gerçekleştirildi.
Bu yıl ilimiz heyetinin Türkiye Cumhuriyeti’ne gerçekleştirdiği ziyaret, ortak projelerin hayata geçirilmesi açısından önemli adımlardan biri oldu. Ziyaret kapsamında toplam değeri 142 milyon doları aşan 12 yatırım anlaşması ve ihracat sözleşmeleri imzalandı.
Fergana şehrinde bir sağlık kompleksi inşası için bir Türk şirketiyle 36 milyon ABD dolarlık, Furkat ilçesinde pamuktan hazır giyim üretimine kadar olan süreci kapsayan bir kompleks kurulması için 35 milyon dolarlık, ayrıca Fergana şehrinde inşaat malzemeleri ve kapı-pencere üretim fabrikaları ile Ekokent’te çok katlı konutların inşası için toplam 25 milyon dolarlık yatırım anlaşmaları sağlandı.
Bursa’daki “Baktat” şirketler grubu ile Fergana ve Soğ ilçelerinde ahududu kümelenmesi, Kuva ilçesinde biyokimyasal gübre ve meyve-sebze işleme tesisi kurulması için toplam 7 milyon dolarlık proje üzerinde anlaşmaya varılması, bölgeler arası yatırım, ticaret-ekonomi ve sosyal alanlardaki iş birliğimizi daha da pekiştirmek için zemin hazırladı.
Hayat tarzları birbirine çok benzeyen bu iki halkın değerleri ve geleneksel yaşam biçimleri, onları yüzyıllar boyunca güçlü kardeşlik bağlarıyla birbirine bağlamıştır. Türk kardeşlerimizin Ankara’da dünyaca ünlü büyük ansiklopedist bilim insanı Ahmed el-Fergani’ye bir büst dikmeleri de büyük bir sembolik anlam taşımaktadır ve bize gurur ve onur vermektedir. Manevi yakınlık ve kan bağının göstergesi olan bu tür saygı örneklerinden birçok örnek verilebilir. Bu bağlamda, Türkiye'den ülkemize gelen turist sayısının 3 kat artması ve kardeş ülkede yaklaşık 3000 Özbekistanlı genç kız ve erkeğin eğitim görmesi de özellikle vurgulanmalıdır.
Türkiye ile Özbekistan arasındaki kadim iş birliği yeni bir aşamada devam etmektedir. Bu durumu, ebedi kardeşliğimizi daha da güçlendirmek, ülkelerimizin ekonomik gücünü artırmak ve halklarımızın yaşam refahını yükseltmek yolunda atılan kararlı adımlardan biri olarak değerlendirmek mümkündür.
Hayrullo BOZOROV, Fergana İli Valisi, Fergana İli Valiliği