Erhan Afyoncu’dan Bursa’nın su sorununa tarihi gönderme! Evliya Çelebi...

Afyoncu, ünlü seyyahın şu sözlerine yer verdi:

''Bursa demek, sudan ibaret bir sözdür' Dünyanın en büyük seyyahı Evliya Çelebi İstanbul dışına ilk seyahati 1640 yılında Bursa’ya yaptı. Seyahatnamesinde Bursa'yı anlata anlata bitiremez. Günümüzde de sıkıntısı çeken Bursa için, 'Kısacası Bursa demek, sudan ibaret bir sözdür' der. Evliya Çelebi'nin gözünden Bursa suları: 'Kaynak suyu çeşmelerinin sayıları ve anlatılması Hepsi 2.060 can bağışlayan çeşmelerdir. Gerçi bu büyük şehir çeşmeye muhtaç değildir ama gelen gidenler ve memleketinden ayrı kalmış garip susamışlar için hayır sahipleri 2.060 adet çeşme yapmışlar ki her biri hayat suyundan nişan verir. Bursaya sürülen Şeyhülislâm Aziz Efendi, 200 adet hayat pınarı çeşmeler yaparak can bağışlayan her çeşmenin üzerine “Sâhibü’l-hayrât fakir Aziz” diye yazıp birer Fatiha istemiştir. 200 çeşmesi hemen Bezzazistan önünde, Kavukçular içinde, Gelincik Çarşısı’nda, Ulu Cami semtlerinde ve her köşe başında ikişer yerden adam boynu kalınlığında tatlı sular akar, birbirinden doğup geçerek bir çeşmeye daha varır. Bütün çeşmeleri böyle yapılmıştır. Bu çeşmelerden başka bu şehir içinde toplam 23 bin evde birer akar su bulunmaktadır ki her biri birer su değirmenini yürütür. Bunlar evden eve gidip nice bin havuz, fıskiye ve şadırvanı, ev hamamlarını, bağ ve bostanları sular. Zira bu Bursa Şehri, Ruhban Dağı’nın eteğine düştüğünden bütün evleri biri birinden yüksekçe yapılmış olup haneden haneye su akıtmak mümkündür. Bütün suların kaynağı 17 gözdür. Bunlardan en önemlisi hayat suyu olan Pınarbaşı’dır ki Ruhban Dağı’nın eteğinde nice yerde kayalardan pak, saf, beyaz ve temiz berrak su çıkıp Bursa Şehri’ni istila eder. Sünderlibaşı, Çatal Kaynakbaşı, Kepizbaşı, Naşi Deresibaşı, Sobranbaşı, Ardıçlıbaşı, Hansunbaşı, Billur Kaynağı, Samanlı Kaynak. Keşiş Dağı’nda bir pınar vardır, akıp kaybolur, oradan saman döküldüğünde bu mahalden saman görülünce için Samanlı Kaynak derler. Diğerleri; Şeker Kaynağı, Selâm Kayası Kaynağı, Kral Kaynağı ve Murad Dede Kaynağı. Kısacası 17 adet büyük kaynak vardır ki Temmuz ayında bunların birine insanoğlu elini sokup üç taş çıkarmaya gücü yetmez. Ta bu derece soğuk sulardır. Ancak zamanın geçmesiyle su yolları bozulup zalim suyolcuları geceleyin su yollarına at fışkısı dökerler, yıkılmış ve bozulmuş olan yerleri fışkı ile kapanır, su akar ama elbette suların lezzeti ve rengi değişir. Fakat gündüz gözüne fışkı dökmek ihtimalleri yoktur, yoksa hakim haklarından gelir. Ağız tadı olan ve zevk sahibi kimseler ise anılan on yedi kaynaktan ve nice yüz temiz çeşmelerden su getirerek içip safa ederler. Kısacası Bursa demek, sudan ibaret bir sözdür. Su değirmenlerinin özellikleri Tamamı 170 su değirmeni vardır. Pınarbaşı’ndan aşağı Balıkpazarı’na doğru biri birinden aşağı baştan başa değirmenlerdir. Balabancık’tan aşağı nice değirmenler vardır. Iğrandı Deresi’nde, Miskinler tarafında, Tabahane tarafında, İç Kale altında ve Hasan Paşa Kapısı tarafında da kat kat değirmenler vardır. Hayat suyu selsebillerin anlatılması Hepsi 600’dür. Bu şehir sebilhaneye muhtaç değildir ama Osmanoğlu devletinin kemâlinden eski padişahlar, seçkinler ve ileri gelenler sebilhaneler yapıp sıcak yaz aylarında bütün susamışlara Ruhban Dağı’nın billur gibi buzundan kar parçalı hayat suları dağıtıp içen canlara sebilhaneciler, “Rableri de onlara gayet temiz bir şarap içirmiştir.” [Dehr, 21] âyetini okurlar. Mükellef, donanımlı ve bakımlı sebilhaneler vardır. Bursa Şehri’nin hamamlarının anlatılması Tamamı ( ) adet eski hamamlardır ama hepsinden havası, suyu, yapısı, hizmet edenleri ve esvapları pak Çelebi Sultan Mehmed Hamamı, anlatmaya ve tarif etmeye ihtiyacı olmayan aydınlık bir hamamdır. İnebeyi Çarşısı Hamamı, Yıldırım Han’ın evkafıdır. Tahtakale Hamamı, Kayağan Çarşısı Hamamı, Bostancı Hamamı, Kale Hamamı, Bıçakçı Hamamı, Muradiye Hamamı ve Yıldırım Hamamı. Bu hamamlar tamamen çifte hamamlardır ki bütün insanlar içindir. Ev hamamları Hepsi 3 bindir. Bu şehrin suyu bol olduğundan ev hamamları gayet çoktur. Birkaçını ev sahipleri kâr etmek için herkese açık hamamlar haline getirip dışarıdan yeni kapılar açmışlar'. (Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Seyit Ali Kahraman, Yeditepe Yayınevi, 2. Cilt).