Aşı şirketlerinden sürpriz hamle! 2 aşı 1 aşıdan daha mı iyi?

Oxford Üniversitesi ve AstraZeneca tarafından geliştirilen Covid-19 aşısı, Rus üretimi Sputnik V aşısı ile birlikte denenecek. Deney çalışmaları 2020'nin son günlerinde başlayacak. AstraZeneca, iki farklı aşıyı birlikte kullanmanın hem etkinliği artıracağı hem de hastalığa karşı daha uzun koruma sağlayacağı görüşünde.

AstraZeneca daha önce de daha güçlü bir bağışıklık geliştirmek adına Biontech-Pfizer ile aşı birleştirme deneyi yapacaklarını açıklamıştı.
AstraZeneca aşısı onayladığında başlayacak deneylerde katılımcılar bir doz Pfizer, bir doz AstraZeneca aşısı olacak.

Çoklu aşıların olası etkileri bilim dünyasında konuşulurken öte yandan vatandaşların da aşılar konusunda kafaları karışık. Türkiye'de Çinli Sinovac şirketi tarafından geliştirilen CoronaVac aşısı ücretsiz olarak uygulanacak. Ancak Pfizer gibi mRNA aşıları da satışa sunulacak.

Bu noktada kafa karışıklığını gidermek için alanında uzman iki ismin değerli görüşlerine başvurduk. Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol ve Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan sorularımızı yanıtladı.

İki farklı aşının birleştirilmesi ne demek?

Çoklu aşı Covid'e karşı daha güçlü bir koruma sağlar mı?

Vatandaş için birden fazla aşı olmak mümkün mü?

Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol

1) İki farklı aşının birleştirilmesi ne demek?

Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol: Oxford ve AstraZeneca'nın geliştirdiği aşı ve Sputnik V aşılarının ikisi de vektör aşısı aslında. Bunlar farklı değil. İki değişik adenovirüs vektörü aşısının beraber kullanılarak etkinliğini artırmayı umuyorlar. Yani bu iki aşının formülünü birleştiriyorlar ve iki farklı vektörü birleştirip sonuçta farklı bir aşıya erişilmiş olacaklar.

Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan: Bu uygulamanın tabi ki teoride güzel sonuçlar verebileceğine inanılıyor. Ama pratikte nasıl bir sonuç vereceği ancak denemeden sonra görülecek. Bu tip denemeler daha önceden yapıldı ama 'insanlar üzerinde uygulamada, özellikle SARS COV-2 veya Covid-19 karşısında, nasıl olur' bunu deneyip göreceğiz. Şimdiden bunlara çok net cevap vermek zor.

Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol: Oxford'un başka bir çalışması daha var; Oxford'un vektör aşısı ile BionTech'in aşısı beraber denenecek. Burada diğerinden farklı bir çalışma var. Şu an Covid platformunda 9 farklı mekanizması olan aşı var. BionTech'in mRNA aşısı ile Oxford'un aşısı farklı mekanizmalar ve bunlar beraber denenecek. Bu aşılar 1 ay arayla yapılacak ve böylece Covid platformundaki farklı aşıların beraber kullanılıp kullanılmayacağı anlaşılacak.

Covid platformundaki farklı mekanizmaya dayalı aşıların hangi aralıklarda yapılacağı, birlikte kullanılıp kullanılmayacağı bilinmiyor henüz. Bunun için çalışmaların sonuçlarını beklememiz gerekiyor.

Moleküler Biyoloji ve Genetik Uzmanı Prof. Dr. Korkut Ulucan

2) Çoklu aşı Covid'e karşı daha güçlü bir koruma sağlar mı?

Prof. Dr. Korkut Ulucan: Teorik olarak aşıların farklı dozlarda verilmesinin farklı çıktıları olabilir. AstraZeneca ve Sputnik V aşılarının beraber verilmesi söz konusu, yıl sonu gibi ilk denemelerin başlayacağını açıkladılar. İkisi de adenovirüslerin modifiye hali, yani vektör aşıları. Vektör aşıların bir sıkıntısı var; immün sistemimiz bu virüse karşı da bir bağışıklık kazandırıyor ve çoğu zaman düzenlemeli doz verilmezse, iki doz iyi ayarlanmazsa beklenilen etkiyi yapmayabiliyor, vücut beklenilen etkiyi göstermiyor, bu yüzden bireylere iki defada ve farklı dozlar veriliyor.

Çünkü vücut ilk virüsü aldıktan sonra ona karşı bir immünite geliştiriyor. Sputnik V'de iki tip adenovirüs kullanılıyor. Ama hangisi Oxford'un aşısı ile kombine edilecek çok iyi bilinmiyor. Hatta şöyle bir yaklaşım da var, iki farklı teknolojiye sahip aşıların da beraber uygulanması ile ilgili çalışmaların Ocak ayı gibi başlayacağı planlanıyor; yani mRNA aşısı ve adenovirüs aşısı beraber denenecek. Bunların tabii ki sonuçları çalışmalar bitip açıklanınca daha net öğreneceğiz.

ʻʻVektör aşıların bir sıkıntısı var; immün sistemimiz bu virüse karşı da bir bağışıklık kazandırıyor ve vücut beklenilen etkiyi göstermiyor, bu yüzden bireylere iki defada ve farklı dozlar veriliyor.

Prof. Dr. Korkut Ulucan

3) Vatandaş için birden fazla aşı olmak mümkün mü?

Prof. Dr. Korkut Ulucan: Son olarak aşılar tüketiciye geldiği zaman bir kere burada uzmanlar yönlendirecek. Yani Sağlık Bakanlığı ve ilgili kurumlar 'bu aşıyı olduktan sonra şunu olmayın' gibi yönlendirmeleri yapacaklar, bizleri bilgilendirecekler. Burada bizler yani tüketiciler 'bir o aşıdan olayım, bir öteki aşıyı olayım' gibi hipotetik bir çözümsel girişime girmesinler. Sonuçlar netleşmeden, çalışmalar bitmeden yararı veya zararı kestirmek zor. Kaldı ki bir kişide olan yarar başka birinde olmayabilir, genetiğimiz ve metabolizmamız farklı.

Teorik olarak dediğim gibi mantıklı görünüyor ama insan vücudu her zaman istediğimiz teoriyi pratiğe ulaştıramıyor. Tabii ki de farklı aşılarla kombine tedavileri başarılı olursa bizlerin sağlığı ve hastalıktan korunabilmemiz için daha iyi olacak. Ama farklı yaklaşımlar, yani bu şirketlerin beraber iş birliği yapması, yeni politikalar geliştirilmesi veya yeni çözüm önerilerini de beraberinde getirecek. Belki yeni teknolojilerin birleşmesi veya bir tür teknoloji sahibi firmanın ikinci teknolojiye geçmesi gibi yeni atılımları tabii ki de tetikleyecek.

Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol: Bu bir pandemi aşılamasıdır, bireysel aşılanma değildir. Bunun için zaman gerekiyor. Önce bütün dünyanın gereksinimi giderilmeli. Yani biz önümüzdeki 50 yıl boyunca kullanabileceğimiz aşıyı bulmadık henüz. Pandemi aşıları sahada kullanılırken aşının etkinliği; geliştirilmesine, daha verimli hale gelmesine ve aşılarla ilgili 'ömür boyu herkesi koruyacak mı' gibi soruların daha net cevaplanmasına yardımcı olacak.

Bu nedenle aşılarla ilgili çalışmalar tamamlanmadan ikinci bir farklı aşı yaptırma kararını vermek doğru değil. Zaten bunun için daha çok zaman var. Şimdilik süreç tek bir aşı üzerinden ilerleyecek; gelecek 6 ay için durum böyle en azından.

Eğer sahada başka bir güçlü aşı daha olursa bu tabii ki piyasayı rahatlatır. Beklenen şey şu; aşılar pandemi için kullanılırken bir yandan da düzeltmelere gidilir ve aşıların daha verimli olması ve gittikçe daha iyi sonuçlar alınması için çalışmalar yapılır.

ʻʻAşılarla ilgili çalışmalar tamamlanmadan ikinci bir farklı aşı yaptırma kararını vermek doğru değil. Zaten bunun için daha çok zaman var. Şimdilik süreç tek bir aşı üzerinden ilerleyecek; gelecek 6 ay için durum böyle en azından.

Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol