Geçtiğimiz günlerde pırıl pırıl 3 gencin birlikte kurduğu BGA Hukuk ve Danışmanlık’ı ziyaret ettim. Genç avukatlar Aycan Kayra Gürel, Oğuz Can Balkan ve Emine Selin Aklan’la engellilik üzerine ofislerinde keyifli ve detayları önemli bir sohbet ettik. Özellikle engelli hakları konusunda ailelerin ve engelli bireylerin yeterince bilgi sahip olmadıkları konusunu da doğal olarak masaya yatırdık. Değerli avukatlarımızın konuyla ilgili yaptıkları bilgilendirmeyi bu hafta siz değerli okurlarım ile paylaşmak istedim:
TÜRKİYE'DE ENGELLİ HAKLARI VE HUKUKİ DAYANAKLARI
Engelli bireylerin temel hak ve hürriyetleri, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, ulusal mevzuat ve taraf olunan uluslararası sözleşmelerle teminat altına alınmıştır. İlk olarak Anayasa’nın10’uncu maddesi şu şekildedir: “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. (Ek cümle: 7/5/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. (Ek fıkra: 7/5/2010-5982/1 md.) Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde (…)(1) kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.(1)”
Anayasa’nın 10. maddesi uyarınca, engellilere yönelik alınan tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Anayasa’nın 61. maddesi incelendiğinde ise devletin engellilere yönelik koruyucu tedbirler alacağını öngörmektedir. Türkiye, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ne taraf olup, engellilerin topluma tam ve etkin katılımını sağlamakla yükümlüdür. İkinci olarak eğitim hakları açısından inceleme yapıldığında 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu uyarınca, engelli bireyler eğitim hakkına sahiptir. Kaynaştırma eğitimi, özel eğitim kurumları ve destek eğitim hizmetleri bu kapsamdadır. Ek olarak engelli bireylerin istihdam hakları bakımından bir değerlendirme yapıldığında 4857 sayılı İş Kanunu ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, kamu ve özel sektörde engelli istihdam kotası getirmektedir. Özel sektörde yüzde 3, kamuda ise yüzde 4 engelli çalıştırma zorunluluğu bulunmaktadır.
Ayrıca engelli bireyler, Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında sağlık hizmetlerinden faydalanabilir. 2022 sayılı Kanun ile sosyal yardım ve aylık hakları düzenlenmiştir. Örneğin engelli kişi engelli maaşı alıyorsa; sağlık primi, devlet tarafından ödenmektedir. Bu kişilerin sağlık harcamaları, devlet tarafından karşılanmaktadır. Ayrıca engelli maaşı alanlar; eğer özel bir düzenleme mevcut değilse doğrudan üniversite hastanelerine başvuru yapamaz. Bu kişiler, ancak aile hekimliklerinden ve ikinci basamak hastanelerden sevk almaları halinde üniversite hastanelerine başvurabilir. Ek olarak evde bakım maaşı alanlardan, sağlık güvencesi olmayanların sağlık primleri, devlet tarafından ödenmez.
Ek olarak engellilerin kamu hizmetlerinden tam olarak yararlanabilmesi için 5378 sayılı Kanun ile erişilebilirlik düzenlemeleri zorunlu tutulmuştur. Engelli bireyler, şehir içi toplu taşımadan ücretsiz faydalanabilir, motorlu taşıtlarda ÖTV ve MTV muafiyetleri gibi vergi avantajlarından yararlanabilirler. Ayrıca engelli bireyler hak ihlalleri durumunda Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Kamu Denetçiliği Kurumu, TBMM Dilekçe Komisyonu ve mahkemeler aracılığıyla hukuki yollara başvurabilirler. Engellilerin toplumsal hayata tam katılımını sağlamak için hukuki düzenlemelerin uygulanması kritik önem taşımaktadır.
Bu çok değerli bilgilendirme için BGA Hukuk & Danışmanlık Bürosunun genç ve dinamik avukatlarına çok teşekkür ediyorum. Güçlü bir vizyon ve modern hukuk anlayışıyla kurdukları bürolarında, kapılarının her daim engelli bireyler ve ailelerine de açık olduğunu söylemeliyim. Kardeşlerimin üçüne de çıktıkları bu kutlu yolda yürekten başarılar diliyorum.