Kâğıt üzerinde kalmasın

‘Bilim yuvası’ diye tabir edilen üniversitelerimizin akademik yeterlilikleri ile ilgili tartışmalar yıllardır sürüyor. Elbette bu, detaylıca ve konunun uzmanları tarafından ele alınması gereken çok önemli bir konu. Bizim meselemiz ise sık sık değindiğimiz, üniversitelerin erişilebilirlik sorunu. ‘Türkiye’deki Üniversitelerin Kurum İçi İletişim Sistemlerinin Görme Engelli Bireyler Açısından Erişilebilirliğinin Değerlendirilmesi’ başlıklı doktora araştırması, görme engelli öğrencilerin üniversite yolunda karşılaştığı engelleri bir kez daha ve akademik çerçevesi sağlam bir şekilde gözler önüne serdi.

Eğitimci Dr. Mustafa Öztürk’ün imzasını taşıyan bu önemli araştırma, sorunu çok güzel bir şekilde ortaya koymuş. Üniversitelerdeki iç iletişim sistemlerinin, görme engelli bireylerin ihtiyaçlarını gözeten sistematik bir erişilebilirlik anlayışına sahip olmadığı ifade ediliyor. Göstermelik düzenlemelerin hiçbir işe yaramadığı mesajını taşıyan araştırmada durum tespitinden sonra 10 maddede şu stratejik adımlar önerilmiş:

1. Dijital sistemler gözden geçirilmeli: Üniversitelerin tüm dijital platformları, WCAG 2.1 erişilebilirlik standartlarına uygun hâle getirilmeli. Ekran okuyucularla uyum testleri yapılmalı, görme engelli kullanıcıya özel sesli yönlendirme sistemleri yaygınlaştırılmalı.

2. Akademik ve idari bilgilendirmeler dönüştürülmeli: Tüm duyurular ve belgeler, sesli mesaj, erişilebilir PDF, büyük puntolu yazı gibi erişilebilir formatlarda sunulmalı. Fiziksel panolara alternatif olarak sesli bilgilendirme sistemleri ve Braille içerikler devreye alınmalı.

3. Personel eğitilmeli, farkındalık artırılmalı: Akademik ve idari personele erişilebilir iletişim konusunda zorunlu hizmet içi eğitimler verilmeli. Özellikle doğrudan öğrenciyle iletişimde olan personelin erişilebilirlik farkındalığı artırılmalı.

4. Engelli öğrenci birimleri güçlendirilmeli: Bu birimlere daha fazla yetki, personel ve bütçe sağlanmalı. Yalnızca danışmanlık değil, politika üretiminde söz sahibi yapılar hâline getirilmeli.

5. Fiziksel mekânlar dönüştürülmeli: Kampüs içindeki yönlendirme levhaları, yüksek kontrastlı, Braille destekli ve sesli sistemlerle entegre edilmeli. Kütüphane, yemekhane, sınıf gibi alanlar görme engelli bireylerin bağımsız hareketine uygun hâle getirilmeli.

6. Eğitim materyalleri erişilebilir olmalı: Ders notları, kitaplar ve sunumlar sesli ya da dijital erişilebilir formatta sunulmalı. Sınavlarda bireysel düzenlemeler yapılmalı, özel ders ve akademik destek sistemleri yaygınlaştırılmalı.

7. Öğrenciler karar süreçlerine katılmalı: Görme engelli öğrencilerin sesini duyurabileceği danışma kurulları oluşturulmalı. Tüm fakültelerde bir “erişilebilirlik danışmanı” atanmalı.

8. Denetim artmalı, yaptırımlar uygulanmalı: YÖK ve ilgili otoriteler erişilebilirlik konusunda düzenli denetim yapmalı. Erişilebilirlik kriterlerini karşılamayan üniversiteler yaptırımla karşılaşmalı.

9. Sivil katılım ve toplumla işbirliği artırılmalı: Üniversiteler, yerel yönetimler ve STK’larla birlikte erişilebilirlik projeleri yürütmeli. Toplumsal farkındalık için kampanyalar ve eğitimler düzenlenmeli.

10. Yeni teknolojiler kampüse entegre edilmeli: Yapay zekâ destekli sesli asistanlar, gelişmiş ekran okuyucular ve akıllı yönlendirme sistemleri gibi yenilikler üniversite ortamına dâhil edilmeli.

Sorunun yalnızca teknik değil; eşitlik, hak, adalet ve insan onuru meselesi olduğunu ortaya koyan çalışma için Sayın Öztürk’ü tebrik ediyor ve üniversite yönetimlerini bu çalışmayı en azından rehber edinerek, kağıt üstünde kalmayacak, göstermelik olmayan adımlar atmaya davet ediyorum.