Parlamenter sistemden Başkanlık sistemine

Osmanlı döneminde 1876 birinci meşrutiyetin ilanını ile parlamenter sisteme ilk adımı atmıştık. Rejim monarşi, sistem (meşruti monarşi) parlamenter sistemdi. Uygulama 1908 ikinci meşrutiyetin ilanı ve 1909 anayasa değişikliği ile gerçek manada hayat bulmuştur. 1923'te rejim değişikliğine gidilmiş Cumhuriyet ilan edilmiş, sistem olarak ise parlamenter sistem bütün anayasalarımızda yerini korumuştur.

Bilindiği gibi Parlamenter sistem/parlamentarizm, bu sistemde yürütme organı meşrutiyetini (geçerliliğini, yasallığını) yasama organından alır ve yasama organının (meclisin) denetiminde bir yönetim sistemidir. Yürütme organı iki başlıdır ve hükümet parlamentoya karşı sorumludur. Yürütme organında devlet başkanı (cumhurbaşkanı, monarşilerde ise kral veya kraliçe) ve hükümet vardır (başbakan ve bakanlar)

Yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirlerinden kesin bir şekilde ayrıldığı başkanlık sisteminde doğrudan halk tarafından seçilen başkan, hem hükümet hem de devlet başkanlığı görevini yürütür. Meşruiyetini de yasama organından almaz.

12 Eylül darbe sürecinde 1982 Anayasası'nı yapanlar da 'parlamenter sistemi' tercih ettiler. 1961'den farklı olarak senatoyu kaldırdılar, asıl önemli olanı; sembolik bir cumhurbaşkanı yerine çok daha yetkili bir cumhurbaşkanı makamı oluşturuldu.

Gazeteci Fikret Bila'nın aktardığına göre Kenan Evren 1990 yılında başkanlık sistemi ile ilgili yaptığı bir değerlendirmede "Bana teklif edildi ama kabul etmedim, çünkü bizde demokrasi henüz yerleşmiş değil, padişahlıktan geliyoruz, tarihten gelen bir alışkanlık var. Onun için başkanlık sistemini kabul etmiş olsaydık, korkarım demokrasiden ayrılıp diktatörlüğe doğru bir kayma olabilirdi." Bu sözlerin neresini düzelteceksin? Her şeyden önce hangi sistem olursa olsun nasıl olsa kendisi süngü gölgesinde seçileceği için rahattı, anayasa oylamasıyla kendini CB seçtirmiştir. Padişahlıktan geliyoruz diye demokrasiden ayrılmak dikta rejimine geçmek ne demek? Bu gün Avrupa'da İngiltere dahil bir çok ülkede monarşi vardır ama diktatörlük yoktur, demokrasi vardır. Mesele şudur: İktidara kim gelirse gelsin muktedir olabileceği alan vesayetin çizdiği alandır. 82 anayasası ile bunu pekiştirdiler.

Başkanlık sistemi ile ilgili 17 yılını Çankaya köşkünde geçiren ve anılarını "Bıçak sırtı; Çankaya Köşkü Yılları" adı ile kitaplaştıran Ali Baransel'e göre "Türkiye Başkanlık sistemi ile yönetilseydi geçmişte karşılaştığımız birçok sorun ve askeri darbeler olmazdı." 1973'ten 1980'e kadar 7 yıl Türkiye'de sistemi yavaşlatan, kalkınmayı engelleyen, siyasi krizlere neden olan koalisyonlar dönemidir. 7 yılda tam 8 hükümet kuruldu. Güvenoyu alamayan hükümetler kuruldu. (ikinci Ecevit hükümeti) Ekonomi çıkmaza girmiş, kasada para kalmamıştı. Anarşi ve terör tavan yapmıştı. Ben bunları Çankaya Köşkü'nde yaşadım. Toplum bütün bu sorunların çözümünü Cumhurbaşkanı'ndan bekliyordu. Ama görev ve yetkileri sınırlıydı. İcranın başında koalisyon hükümetleri vardı. Eğer o dönemde Başkanlık Sistemi olsaydı 12 Eylül darbesi olmazdı. Tespitini yapar.

Bu anayasa ile TBMM tarafından seçilen cumhurbaşkanlarından Özal ve Demirel güçlü birer siyasi kişilikti. Her ne kadar tarafsız bir görüntü vermeye çalışsalar da isim ve kişilikleri siyasi ekranda belirgindi.. Anayasa mahkemesi başkanlığından gelen Ahmet Necdet Sezer ise; literatürde geçen şekliyle parlamenter sistemin aradığı devlet başkanı niteliklerine uyuyordu Nitekim ilk yıllarında sembolik konumunu korudu. 57.hükümet döneminde bir anayasa fırlatma kavgası yaşanmıştı sonrasında sembolik kaldı. Ak Parti iktidara gelince; yetkilerini katı bir biçimde uyguladı. Devlette atama sistemi resmen frenleniyordu. Üçlü kararnameler çok kere geri döndüğü için, uzun süre köşk onayı istemeyen vekaleten atamalarla işleri yürütülüyordu.

Bürokratlar hakkında kariyerine, liyakatine bakmak yerine apartman kapıcılarından istihbarat alınıyordu, (karısının başı örtülü mü, çocukları hangi okula gidiyor gibi) mesela TRT Genel Müdürlüğü'ne atama kararnamesi Sezer'den dönen Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı Ruhi Özbilgiç hakkında, oturduğu evin kapıcısından istihbarat toplandığı ortaya çıkmış, kapıcı İdris Çiftçi olayı doğrulamıştı. O dönemler ki Türkiye reformlara imza atıyor, hızlı bir kalkınma ivmesi yakalanmış, hız alıyorsun ki; önünde Çankaya engeli var. Kanunları onaylamakta ağırdan almalar, sanki cumhurbaşkanı değil de AYM başkanı. Görev süresince 65 yasa veto etti. Yurt dışı ilişkilerde en etkisiz ve en az yurt dışına çıkan bir profil oldu. Eğer o dönemde siyasetten gelen Özal ve ya Demirel olsaydı Türkiye çok daha iyi mesafe alırdı. Kısa ömürlü hükümetler, koalisyonlardan, istikrarsızlıktan canımız yanarken; güçlü bir şekilde iktidara geliyorsun bu sefer yürütmenin diğer kanadı karşına dikiliyor.

Bütün bu olumsuzluklar parlamenter sistemin şirpençe denecek insanı ölüme götüren çıbanlarıdır. (Yavuz Sultan Selim bu hastalıktan ölmüştür) Amerika'da ilk başkan George Washington 1789 yılında göreve gelmişti. Aradan 231 sene geçti gelecek yılın 20 Ocak tarihinde görevi devralacak Joe Biden ABD'nin 46.başkanı olacak. 231 yılda 46 başkan. Biz ise 29 Ekim 1923 günü Cumhuriyeti ilan ettik. 1.Kasım 1923 tarihinde ilk hükümetimiz göreve başladı. Cumhurbaşkanlığı Hükümet sistemine geçtiğimiz 2018 yılına kadar parlamenter sistemde 95 yılda 65 hükümet kurduk. Kurulan hükümetlerin sürelerini aşağıdaki tabloda tasnif ettim.

16 Hükümet 6 aydan az (5 tanesi de 3 aydan az) sürmüş,

17 Hükümet 6 aydan fazla bir yıldan az sürmüş

14 Hükümet 1 yıldan fazla 2 yıldan az sürmüş

07 Hükümet 2 yıldan fazla 3 yıldan az sürmüş

08 hükümet 3 yıldan fazla 4 yıldan az sürmüş

03 hükümet 4 yıldan fazla süreli olmuştur.

Demirel'in birinci hükümeti 4 yıl 7 gün

Özal'ın birinci hükümeti 4 yıl 8 gün

Erdoğan'ın birinci hükümeti 4 yıl 5 ay 18 gün

Bu güne kadar 27 Genel seçim yaptık. 26 genel seçim parlamenter sistemde yapılmıştır. İdeal olan hükümet sayısı 26 olması gerekir ki biz 65 hükümet kurduk

Bir aylık ve 25 günlük hükümetlerimiz oldu! Böyle bir ülkede istikrar olur mu?