Afet affetmez! Bursa depremleri

Deprem, yer sarsıntısı, seizma veya zelzele. Yer kabuğunda beklenmedik bir anda ortaya çıkan enerji sonucunda meydana gelen sismik dalgalanmalar ve bu dalgaların yeryüzünü sarsması olayıdır. Sismik aktivite ile kastedilen, meydana geldiği alandaki depremin frekansı, türü ve büyüklüğüdür.

Deprem dediğimizde Bursa'da aklımıza önce 1999'daki felaketler gelir. Önce 17 Ağustos 1999'da Marmara depremi ve ardından 87 gün sonra 12 Kasım 1999 Düzce depremi.

Birkaç haftadır 5.1 şiddetindeki depremin artçı sarsıntıları devam ediyor. Her ne kadar deprem kuşağının göbeğinde otursak da bize “Bursa'da bir şey olmayacakmış” gibi geliyor.

Aman ha! Unutmayın Allah affeder, deprem affetmez!
Sizleri şöyle biraz gerilere götüreyim. Eski Bursa depremlerini anımsayalım.
Büyük Bursa depremi olan 1855'e kadar meydana gelen depremlerden Bursa ve çevresini etkisi altına alanlar tarih itibariyle şöyleydi:
"1508, Mayıs 1556, Ağustos 1668, 1674, Ağustos 1705, Mayıs 1719, 1754, Mayıs-Ağustos 1766 ve 1794 depremleridir. Bunlardan 1674 ve 8 Ağustos 1705 yıllarında meydana gelen zelzelelerin merkez üssü Bursa olup, Bursa'da büyük hasar oluşur.”
1855 yılında meydana gelen iki şiddetli deprem, tarihi eserlerin yanı sıra birçok ev ve dükkan gibi binaların büyük ölçüde hasar görmesine ve bir kısmının da tamamen yıkılmasına neden olur.

Bu depremlerin ilki 2 Mart 1855, ikincisi 12 Nisan 1855 tarihlerinde gerçekleşir. Görülen şiddetli yer sarsıntıları 3.5 ay büyük tedirginlik yaratır. Hafif sarsıntılar ise aralık ayı ortalarına kadar sürer.

Depremin ardından, Bursa Mahalli Meclisi'nce hazırlanan mazbatada yer alan deprem hakkındaki bilgiler (Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde) şöyledir:

"Tarih 12 Cemaziyel-ahir/2 Mart 1855, yer Bursa. Her zamanki gibi insanlar işlerine gitmiş, günlük iaşelerinin teminine çalışıyorlardı. Akşam saat altı sıralarında hava birden kararmaya başlamıştı. Batı tarafından gelen kapkara bir bulut tüm gökyüzünü kapladı. Şiddetlice esen rüzgar da her tarafı kasıp kavuruyordu. Şimşekler çakıyor, gök gürültüsü ile birlikte sağanak yağmur da bardaktan boşalırcasına yağmaya başlamıştı. Saatlerin 21.15 'i gösterdiği sırada yer altından sanki top seslerini andıran gürültüler işitilmeye başlanmıştı. Ahalinin belki de hiç birisinin o güne kadar rastlamadığı çok şiddetli bir deprem başladı ve bu deprem beş saniye kadar sürdü. Deprem Cumartesi’ne kadar devam etmişse de şiddeti önceki gibi olmamıştır".

Özellikle 1855'teki depremler İstanbul'da devlet yönetimi tarafından büyük bir üzüntü ile karşılanır.

1854 yılından itibaren Tanzimat reformlarını planlamakla görevlendirilen Meclis-i Âlî-i Tanzimat üyeliğinde ve birkaç kez başkanlığında bulunan Keçecizade Fuad Paşa "Osmanlı tarihinin dibacesi/başlangıcı" olarak tarif eden, meydana gelen bu deprem ve akabinde çıkan yangından sonra şöyle der:

“Osmanlı’nın dibacesi yandı”

Deprem İstanbul’da da hissedilir. Tarih-i Cevdet adıyla bilinen ve Osmanlı tarihini anlatan on iki ciltlik ünlü eserin yazarı olan ayrıca 1855-1865 yıllarında devletin resmi tarihçisi olarak görev yapan Cevdet Paşa, Tezkir adlı eserinin birinci cildinde deprem hakkında şu bilgileri verir:

"Meğer mesaibin/felaketin büyüğü Bursa 'da vuku 'bulmuş, buradaki hareketler oradaki zelazil-i şedidenin/deprem şiddetinin  serpintisi imiş. Şöyle ki Bursa 'da mezkur/anılan Çarşamba günü saat yedi buçuk kararlarında hava gayet berrak iken birden bulutlar zuhur ile gökyüzü kararıp dört taraftan rüzgarlar eserek ve şimşekler çakıp yağmur yağarak misli görülmedik fırtınalar· zuhur etmekle beraber batı tarafından bir kara bulut peyda olup on dakika kadar ol mertebe karanlık olmuş ki katipler yazı yazamaz olmuşlar ve bu arada öyle şiddetli bir saika/neden düşmüş ki ahali memleket batıyor sanmışlar. On dakika sonra yani saat dokuzu çeyrek geçerek hareket-i arz başlayıp otuz saniye kadar sürmüş, ol halde ahali bulundukları yerden çıkıp kaçmaya yüz tutmuşlar ise de yürürken yokuş yukarı çıkıyor gibi hale gelerek ne yapacaklarım ve nereye gideceklerini şaşırmışlar".

Daha sonra 1863'te Bursa Valisi olan Ahmet Vefik Paşa, Bursa'nın restorasyonu için büyük emek harcar. Daha önce de İstanbul'da birçok eserin restorasyonunu yapan Fransız mimar Leon Parville, Bursa'ya getirilir. Birçok tarihi eserin onarımını Parville başkanlığındaki bir ekip yapar.
Leon Parville bu restorasyonlarını yaptığı tarihi eserlerin her birinin rölevelerini çıkarır. Bu röleveleri 1874 yılında Türk Sanatı isimli bir taş baskı kitapta toplar.

SON SÖZ

1999 depreminde 2 katlı bahçeli bir evde nasıl sallandığımı ben biliyorum. Doğaya meydan okumayı bir kenara bırakalım. Bilimin ne dediği ortada.

Kader demeyi de bir kenara bırakalım. Kaderin gayreti kıskandığını unutmayın. Bir daha anımsatıyorum.

Aman ha! Unutmayın Allah affeder, deprem affetmez!

1855'e kadar meydana gelen depremlerden Bursa ve çevresini etkisi altında alanlar tarih itibariyle; 1508, Mayıs 1556, Ağustos 1668, 1674, Ağustos 1705, Mayıs 1719, 1754, Mayıs-Ağustos 1766 ve 1794 depremleridir. Bunlardan 1674 ve 8 Ağustos 1705 yıllarında meydana gelen zelzelelerin merkez üssü Bursa olup, bir hayli hasara sebep olmuştur.

Bizans döneminde; 6 kasım 1143 – 12 mayıs 1327 tarihindeki depremler bursa yöresinde önemli yıkıma neden olmuşlardır. Osmanlı döneminde; 1418 – 1463 – 1555 – 1674 – 1705 yıllarında deprem olmuş ancak tüm kenti ve çevresine etkileyen boyutta değildir ancak 1855 depremi Bursa ve yöresinde çok büyük yıkıma neden olmuştur.

1855 yılında meydana gelen iki şiddetli deprem, tarihı eserlerin yanı sıra birçok ev ve dükan gibi binalann büyük ölçüde hasar görmesine ve bir kısmının da tamamen yıkılmasına sebep olmuştur. ilki 2 Mart, ikincisi 12 Nisan 1855 tarihlerinde görülen şiddetli yer sarsıntılan, yaklaşık üçbuçuk ay kadar tedirgin edici özelliğini devam ettirmiş, hafif sarsıntılar ise Aralık ayı ortalarına kadar sürmüştür.