Kayıt dışı istihdamın işverene maliyeti kayıtlı çalışmaya nazaran 7 kat daha fazladır

Ülkemizde işverenlerimiz primlerin yüksek olmasından, emeklilerimiz aylıkların düşüklüğünden, çalışanlarımız ise maaşlarının yetersizliğinden şikâyet etmektedir. Ancak bu şikâyetlere neden olan ülkemizde ve diğer sosyal güvenlik sistemlerinin tamamında da en önemli problem kayıt dışı istihdamdır. Ülkemizdeki en önemli nedeni ise emek yoğun sektörlerde katma değeri düşük ürün imalatı nedeniyle işçilik maliyetlerinin asgari düzeye indirilme gayretidir. Giderlerinin büyük bölümünü işçilik maliyeti oluşturan işletmeler maalesef kârlılık oranının artırılması yolunu bu maliyet unsurunu aşağıya çekmekte görmektedirler. Özellikle kurumsallaşmasını tamamlayamamış, profesyonel insan kaynakları yönetimi olmayan, fason imalat yapan işyerlerinde yaygın bir şekilde kayıt dışı istihdam söz konusudur.

Temelde kayıt dışı istihdam iki şekilde karşımıza çıkmaktadır. İlki çalışanların hiçbir şekilde SGK ya bildiriminin yapılmaması, ikincisi ise çalışanların SGK kaydı olmasına rağmen ücretlerin tamamının prime esas kazanca dâhil edilmemesidir. Maalesef ülkemizde her iki yöntem de yaygın olarak görülmektedir. Kayıt dışı istihdam ile çalışmaya devam eden işletmelerin varlığını sürdürebilmesi mümkün değildir. Bu işletmeler, haksız rekabete yol açtığı gibi çalışma barışını da bozmaktadırlar. Bu nedenle sık sık şikâyet edilmektedirler. Yapılan denetim sonucu veya açılan hizmet tespit davalarının kaybedilmesi ile işverenler ağır mali yaptırımlara maruz kalabilmektedirler. Bir işverenin bir çalışanını bir yıl boyunca kayıtlı çalıştırması ve primlerini düzenli ödeyerek sadece 5 puanlık teşvikten faydalanması halinde, 2018 için geçerli asgari ücret üzerinden yapılan hesaplamaya göre toplam ödeyeceği SGK primi (660 TL X 12 ay) 7.920 TL'dir. Ancak aynı işverenin, kayıt dışı çalıştırdığı bir çalışanın gerek SGK denetimlerinde gerekse mahkeme kararıyla hizmetleri tespit edilirse bu kez bir yıl için ödeyeceği toplam SGK primi (761 TL X 12 ay) 9.133 TL olmaktadır. Bu tutara uygulanacak olan idari para cezası miktarı ise 26 asgari ücret karşılığı 52.767 TL şeklinde olmaktadır. Bu tespit nedeniyle işveren ayrıca 5 puanlık indirim teşviki ile diğer teşviklerini kaybetmekte hem de borç toplamına gecikme zammı ve gecikme faizi eklenmektedir. Kayıtlı çalışıldığı takdirde 7.920 TL prim ödemesi gerekirken kayıt dışı olduğunda toplam maliyet 61.900 TL tutarına ulaşmaktadır. İşçilik maliyetlerini gider gösteremediği için oluşan vergi yükü ve vergi cezası da ayrıca dikkate alınmalıdır. Kanaatimizce hiçbir işveren kayıt dışı işçi çalıştıracak kadar zengin değildir. Maliyetleri işçi ücretleri veya prim giderleri üzerinden azaltmaya çalışmak işletmenin varlığını tehlikeye atan en önemli etkenlerden biridir. Nitekim katma değeri yüksek ürün üreten ve kurumsallaşan işletmelerin bu sorunları çoktan aştıklarını görebiliyoruz.

Bu bağlamda sosyal güvenlik reformu ile birlikte SGK kayıt dışı istihdamla etkin bir şekilde mücadele etmeye başlamış ve son yıllarda TÜİK verilerine göre kayıt dışı istihdam oranı % 52'den %'34 e düşmüştür. Bu mücadelede en etkin ve özverili çalışmayı tabii ki sahada bilfiil yer alan Sosyal Güvenlik denetmenleri yapmaktadırlar.

Görevlerini her türlü tehlike ve zorluklara rağmen tarafsız ve adil bir şekilde yerine getirmeye çalışan denetmelere özellikle mali müşavir meslek mensupları ile işçi-işveren tüm tarafların destek olması bu manada çok önemlidir. Kayıt dışı istihdam ne kadar azalırsa, prim yükü o kadar hafifler, ücretler ve aylıklar da aynı oranda artar.

EMEKLİLİK HESAPLAMA

Soru: 1971 Haziran doğumluyum. 01.06.1990 tarihinden 22.07.2012 tarihine kadar şirket ortaklığım nedeniyle Bağ-kur primi yatırdım. Vergi kaydım devam ederken 23.07.2012 tarihinde özel bir firmada ortaklığım olmadan işveren vekili şirket müdürü olarak görev yapmaya başladım ve devam ediyorum. Ne zaman emekli olabilirim? (Nazan DAYIOĞLU)

Cevap: Son 7 yıl içerisinde en çok 4/a statüsünde yani SSK bildiriminiz daha fazla olduğundan 20 yıl 47 yaş 5450 gün şartlarına tabisiniz. 20 yıl şartı 2010 yılında, 47 yaş şartı ise 2018 yılı haziran ayında dolmuş. Gün sayınızı belirtmediğiniz için 5450 prim gününüz varsa emeklilik müracaatı yapabilirsiniz.

OKUYUCU SORULARI:

Soru: Devlet memuru olarak 20 yıl çalıştıktan sonra istifa edip özel sektörde çalışmaya başladım. Gelecek yıl emeklilik sürem dolmaktadır. Özel sektördeki çalışmalarımdan dolayı kıdem tazminatımı alabileceğimi biliyorum ama memur olduğum dönemdeki ikramiyemi alabilecek miyim? (Muhammed KILIÇ)

Cevap: Kamu görevinden istifa ettikten sonra hangi statüden olursa olsun emeklilik hakkını elde edenlerin emeklilik ikramiyeleri memuriyet dönemiyle sınırlı olarak SGK tarafından kendisine ödenmektedir. Ancak memuriyet, İş Kanununda sayılan haklı nedenle iş akdinin işverence feshine sebep olan durumlardan biri nedeniyle sona emişse ikramiye ödenmesi mümkün değildir.

Soru: Bulgaristan göçmeniyim. 2000 yılında Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığımı alabildim. 1960 doğumluyum. Bulgaristan'da 24 ay askerlik yaptım. Türkiye'de bu askerliğimi borçlanabilir miyim? (Hayrettin BULUT)

Cevap: Sonradan Türk vatandaşlığına geçenler askerlik dönemlerini borçlanabilirler. Türk vatandaşlığına alındıkları tarihte 22 yaşını doldurmuş olanlardan geldikleri ülkelerde yaptıkları askerlik sürelerini belgeleyenler, belgede kayıtlı süreyi, belgede kayıtlı sürenin olmaması veya Türkiye'deki emsallerinin yaptığı askerlik süresinden fazla olması hallerinde emsalleri kadar borçlandırılacaklardır. 1960 doğumlular Türkiye'de 20 ay askerlik yaptığından bu süre kadar borçlanabilirsiniz.

Soru: 2009 yılından başladığım işyerinde aralıksız 9 yıldır çalışıyorum ancak sigortamı 2010 yılı sonunda başlattılar şikayet edersem işten çıkarılır mıyım? Ne zamana kadar dava açabilirim? ( Ayşenur YÜKSEL)

Cevap: İşe başladığınız tarih ve sigortasız olduğunuz dönemlerde çalıştığınıza dair elinizde delil sayılabilecek belge, bilgi bulunuyor ise Alo 170 telefon hattından veya internet adresinden başvuru yaparak hakkınızı arayabilirsiniz.
Denetimlerin mümkün olduğunca gizlilik içerisinde yerine getirilmesi esastır. Elinizde belge ve bilgi bulunmuyor ise bu kez işten ayrıldığınız tarihten itibaren 5 yıl içerisinde İş Mahkemesi'nde hizmet tespit davası açabilir tanık gösterebilirsiniz.

Soru: Askere gitmek için istifa edip belgelerimi işverene teslim ettim. İşsizlik maaşına müracaat ettiğimde maaşı hak ettiğimi ancak işveren tarafından çıkış işleminin istifa nedeniyle yapıldığından işsizlik maaşı alamayacağım bildirilmiştir. İşsizlik maaşı alabilmek için ne yapmalıyım? (Necip AKDAĞ)

Cevap: Askerlik vazifesi için istifa edenlerin normal istifa olan 3 kodundan değil, 12 askerlik kodundan çıkış bildirgesi düzenlenmesi gerekmektedir. Çıkış tarihinizden 10 gün geçmemişse işvereninizle görüşüp hemen düzeltme yaptırabilirsiniz. Ancak 10 günlük süre geçmişse bu kez İşvereninizin ilgili belgelerle birlikte Sosyal Güvenlik Merkezi'ne yazılı olarak müracaat etmesi gerekmektedir. Çıkış kodu değiştirildiğinde işsizlik maaşınızı alabilirsiniz.