Yeni iş arama iznini kimler kullanabilir? Ne şekilde uygulanır?

Yeni iş arama izni, işçiler tarafından bilinmediğinden, işveren tarafından da önemsenmeyerek zamanında işlem yapılmadığı için ihtilaf konusu olan konulardan bir tanesidir. 2003 yılında yeniden düzenlenen iş kanununa eklenmek suretiyle yasal olarak güvence altına alınmıştır. Yeni iş arama izninin ne amaçla verildiğini, kimlerin bu hakka sahip olduğunu, süresinin ne kadar olduğunu, yeni iş arama izni kullandırılmazsa yerine ne kadar ücret ödenmesi gerektiğini, bu sürelere ilişkin dönemlerde sigorta primlerinin ne şekilde yatırılması gerektiği konularını açıklamaya çalışacağım.
Yeni iş arama izni, bir işçinin işyerinden ister kendi isteğiyle işten ayrılsın, isterse işvereni tarafından çıkarılsın, yeni bir iş bulabilmesi ve geçim sıkıntısına düşmemesi için iş kanununda tanınan yasal bir haktır.
Yeni iş arama iznine ilişkin olarak dikkat etmemiz gereken hususları sırasıyla belirtelim. Yeni iş arama izninin söz konusu olabilmesi için taraflar arasındaki iş sözleşmesinin belirsiz süreli iş sözleşmesi olması ve fesih halinde bir ihbar önelinin verilmiş olması gerekmektedir. İş sözleşmesinin hangi taraf tarafından sona erdirildiğinin bir önemi yoktur. İster işveren tarafından ister işçi tarafından ileri sürülen ve bildirim süresi gerektiren fesih durumlarında yeni iş arama izni devreye girer. Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken bir önemli nokta da fesih durumunda bir ihbar/bildirim süresi olması gerekmektedir.
Yani derhal fesih durumlarında yeni iş arama izni söz konusu olmamaktadır. Derhal fesih durumunda veya usulsüz fesih olarak da bilinen ihbar öneli yapılmaması nedeniyle ihbar tazminatının peşin olarak ödendiği hallerde ayrıca yeni iş arama iznine ilişkin bir ücret ödemesi söz konusu değildir. İhbar tazminatı peşin olarak ödenerek iş sona ermişse zaten ihbar süresinde işçi boşta olacağından ayrıca bir izne veya bu süreye ilişkin ücrete hak kazanamaz.
Ancak süreli fesih başlamış ve devam ederken işveren derhal fesih yöntemine başvurursa bu kez kullandırılan izin süreleri düşülerek kalan sürelerde yeni iş arama iznine ilişkin ücreti ayrıca ödemesi gerekmektedir.
Hatta yeni iş arama izni toplu olarak sürenin sonunda kullandırılacaksa ve bu süre geldiğinde işveren derhal fesih şeklinde bir karar almışsa yeni iş arama süresine ilişkin ayrıca ücreti zamlı olarak ödemek zorundadır.
Yeni iş arama iznine ilişkin hakkın doğması için bir süreli fesih olması gerektiğinden iş sözleşmesinin askıda olduğu, ücretsiz izin, kısa çalışma, grev, lokavt gibi durumlarda yeni iş arama izni söz konusu olmamaktadır. Bununla birlikte maluliyet, emeklilik, 15 yıl 3600 yazısı alarak işten ayrılma, askere gitme gibi durumlarda kıdem tazminatı ödenmektedir.
Ancak bu durumlarda zaten bir fesih bildirim süresi olmadığı için yeniden bir iş arama söz konusu olsa dahi yeni iş arama izni söz konusu olmaz.
Dikkat edilmesi gereken önemli bir diğer konu ise, işçinin ancak yeni bir iş arama ihtiyacının bulunması halinde yeni iş arama izni verilebilmektedir. Yani işçinin işi hazırsa, işçi başka bir işverenle iş sözleşmesi yapmışsa bu durumda yeni iş arama iznine gerek kalmayacağından bu kişiye yeni iş arama izni verilemez.
Eğer işçi iş bulduğunu gizleyerek bu izin hakkını kullanmaya çalışırsa, bu kez işveren işçinin doğruluk ve sadakatle bağdaşmayan davranışı nedeniyle derhal fesih hakkını kullanabilecektir. İşkur tarafından görüşmeye davet edilmesi veya bir işveren tarafından görüşmeye çağrılması işi bulduğu şeklinde değerlendirilmemelidir.
Bir iş sözleşmesi taraflar arasında sözlü veya yazılı olarak akdedilmişse veya bir taahhütle bulunulmuşsa ancak bu durumda yeni iş arama izni ortadan kalkar.
İşçi sözlü veya yazılı olarak yeni iş arama izni talep etmese dahi işveren bu izni kullandırmak zorundadır. Aksi halde bu sürelere ilişkin ücreti ayrıca ödemek orundadır. Yeni iş arama izni ile yıllık izin süreleri iç içe geçemez.
Yani işçinin kullandırılmayan yıllık izni varsa önce bu izinler kullandırılmalı akabinde yeni iş arama izni verilmelidir. Tüm izinlerde olduğu gibi yeni iş arama izninin kullandırılıp kullandırılmadığına ilişkin ispat yükümlülüğü de işverene aittir.
Yeni iş arama izin süresi, bildirim süreleri içinde günlük iki saatten az olamaz ve kullandırılan bu izin süreleri için ücretten kesinti yapılamaz. Fesih bildirim süreleri her çalışan için farklı olabilir çünkü kıdeme göre değişmektedir. Dolayısıyla yeni iş arama izni de buna orantılı olarak değişmektedir. Bu süreleri açıkladıktan sonra yeni iş arama izninin ne şekilde hesaplanacağını belirtelim. Bir çalışanın işyerindeki çalışma süresi 6 aya kadarsa en az iki hafta, 6 ay ile 1,5 yıl arasındaysa en az 4 hafta, 1,5 yıl ile 3 yıl arasındaysa en az 6 hafta, 3 yıldan fazlaysa en az 8 hafta bildirim süresi bulunmaktadır. Bu süreler gerek bireysel gerekse toplu iş sözleşmesi ile artırılabilir. Yeni iş arama izni sadece işgünlerinde kullanılabilir veya toplu olarak birleştirilerek kullanılabilir.
Hafta tatilinde veya resmi tatil günlerinde iş arama izni kullanılamaz. İki saatlik iş arama izin süresi de en az süreyi ifade eder.
Bu süre de iş sözleşmelerinden artırılabilir. İş sözleşmesinde bu süre 3 saat, 4 saat şeklinde düzenlenmişse bu süreler üzerinden işlem yapmak gerekmektedir.
İşçi yeni iş arama iznini her iş günü ayrı ayrı kullanmak istemez ve toplu olarak kullanmak istediğinde bunu işverene bildirir.
Bu durumda örnek bir hesaplama ile izin süresini belirleyelim. Örneğin 8 haftalık bir kıdemi olan işçi (işyerinde en az 3 yıl çalışma süresi olan) yeni iş arama iznini toplu olarak kullanmak istediğinde her hafta için 6 iş günü günlük 2 saat izin dikkate alınır.
Buna göre haftalık 6X2=12 saat toplamda 8 haftalık 8X12=96 saat izin süresi günlük çalışma süresi olan 7,5 saate bölündüğünde 12 gün 6 saatlik izne karşılık gelir. Bu izin süresi işveren tarafından fesih bildirim süresinin sonlarına denk gelecek şekilde izin olarak topluca kullandırılmak zorundadır. Aksi halde bu süreye ilişkin ücret yüzde yüz artırımlı olarak ödenmelidir. Gerek bildirim süreleri gerekse yeni iş arama iznine ait sürelerde işveren işçinin sigorta primlerini SGK'ya tam olarak bildirmek ve ödemek durumundadır. Bu sürelerden eksiltme yapamaz. %100 zamlı ücret öderse bu ücretin tamamını sigorta primine dâhil etmelidir.

OKUYUCU SORULARI

Soru: 1- 01.02.1985 sigorta başlangıcım var. Ancak 18 yaşımı doldurmadığım için başlangıç kabul edilmeyeceği söyleniyor doğru mu? Bir kaybım var mı? (Oğuzhan GÜLER)
Cevap: 18 yaşını doldurmamış olsanız bile o tarihte tüm sigorta kollarına tabi olarak bildiriminiz yapılmışsa başlangıç sayılır. 18 yaş konusu 01.04.1981 sonrası girişi olanların sigortalılık süresinin hesabıyla alakalı bir konudur. Yani kadınlarda 20 erkeklerde 25 yıl başlangıcı 18 yaşın doldurulduğu tarih dikkate alınır. Yaş hesaplamasında bir kaybınız olmaz.

Soru: Doğuştan %75 oranında engelliyim. İlk sigorta başlangıcım 15.06.2004 ve 4200 günüm var. Ne zaman emekli olabilirim? (Melike AYDIN)
Cevap: 18 yıl 4000 gün şartlarıyla emekli olabilirsiniz. Gün sayınız dolmuş ancak 18 yılı dolduracağınız 15.06.2022 tarihinde emekli olabilirsiniz. Sizin için yaş şartı bulunmamaktadır.

Emeklilik hesaplama

Soru: Primlerim yaşlılık aylığı bağlanmaya yetmiyor. Eşimin emekliliğinden sağlık hakkım var. Bu zamana kadar yatırdığım Bağkur primlerimi geri alabilir miyim? (Mukaddes ÇETİN)
Cevap: Kadınlar için 58 erkekler için 60 yaşını doldurduğu halde yatırılan primleri az olduğu için emekli olamayanlara toptan ödeme yapılabilmektedir. Yaşınız dolduysa alabilirsiniz.